اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات120
تعداد شماره‌ها1,364
تعداد مقالات10,246
تعداد مشاهده مقاله3,191,174
تعداد دریافت فایل اصل مقاله1,784,122
صمدی, روح الله, صفری فروشانی, نعمت الله, عبدالمحمدی, حسین. (1404). کاربرد عبارت «اهل‌بیت» در جاهلیت با تاکید بر بحث از نهادینه سازی انگاره «خاندان محترم». مطالعات فلسفی کلامی, 19(50), 116-137. doi: 10.22034/skh.2025.21118.1624
روح الله صمدی; نعمت الله صفری فروشانی; حسین عبدالمحمدی. "کاربرد عبارت «اهل‌بیت» در جاهلیت با تاکید بر بحث از نهادینه سازی انگاره «خاندان محترم»". مطالعات فلسفی کلامی, 19, 50, 1404, 116-137. doi: 10.22034/skh.2025.21118.1624
صمدی, روح الله, صفری فروشانی, نعمت الله, عبدالمحمدی, حسین. (1404). 'کاربرد عبارت «اهل‌بیت» در جاهلیت با تاکید بر بحث از نهادینه سازی انگاره «خاندان محترم»', مطالعات فلسفی کلامی, 19(50), pp. 116-137. doi: 10.22034/skh.2025.21118.1624
صمدی, روح الله, صفری فروشانی, نعمت الله, عبدالمحمدی, حسین. کاربرد عبارت «اهل‌بیت» در جاهلیت با تاکید بر بحث از نهادینه سازی انگاره «خاندان محترم». مطالعات فلسفی کلامی, 1404; 19(50): 116-137. doi: 10.22034/skh.2025.21118.1624

کاربرد عبارت «اهل‌بیت» در جاهلیت با تاکید بر بحث از نهادینه سازی انگاره «خاندان محترم»

سخن تاریخ
مقاله 5، دوره 19، شماره 50، تیر 1404، صفحه 116-137    اصل مقاله (582.64 K)
نوع مقاله: علمی پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/skh.2025.21118.1624
نویسندگان
روح الله صمدی* 1؛ نعمت الله صفری فروشانی2؛ حسین عبدالمحمدی3
1دانش‌پژوه د کتری تاریخ اهل بیت(ع) گروه تاریخ اهل بیت(ع) مجتمع تاریخ سیره و تمدن اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه، افغانستان.
2گروه تاریخ اهل بیت، مجتمع تاریخ سیره و تمدن اسلامی، جامعه المصطفی(ص) العالمیه، قم، ایران.
3گروه تاریخ اهل بیت(ع)، مجتمع تاریخ سیره و تمدن اسلامی، جامعه المصطفی(ص) العالمیه، قم، ایران.
چکیده
در فرهنگ عرب جاهلی، واژگان و عبارات مرتبط با «بیت» نقشی فراتر از معناهای مکانی ایفا می‌کردند و در پیوند با ساختار قبیله‌ای و روابط خویشاوندی، دلالت‌های هویتی و اجتماعی می‌یافتند. عبارت «اهل‌بیت» گرچه در جاهلیت به شکل مصطلح و تثبیت شده‌ای مانند دوره اسلامی به کار نمی‌رفت، اما همان کاربردهای اولیه و بعضا بسیط از آن عبارت نیز نیاز به پژوهش تاریخی دارد. سؤال اصلی این پژوهش آن است که: عبارت یا مفهوم «اهل‌بیت» در دوره جاهلی چگونه به کار می‌رفته و آیا این مفهوم نقش نمادینی در تثبیت منزلت اجتماعی برخی خاندان‌ها داشته است؟ روش تحقیق این مقاله، توصیفی‌ـ‌تحلیلی است و با بهره‌گیری از منابع ادبی مانند اشعار جاهلی، آثار تاریخی، متون انساب و واژه‌نامه‌های مرتبط انجام شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که عرب جاهلی گرچه همیشه از تعبیر لفظی «اهل‌بیت» استفاده نمی‌کرد، اما در زبان و ذهنیت خود، انگاره‌ای در جهت اهتمام به برخی از خاندان‌های برتر را می‌پروراند. این مفهوم در آغاز بیشتر جنبه خونی و قبیله‌ای داشت، اما در سیر تحولی تدریجی، به عنصری در ساختار منزلت اجتماعی و گاه فرهنگی بدل شد؛ عنصری که بعدها در فضای وحیانی اسلام، معنایی جدید و دینی پیدا کرد. از این رو، بررسی تحولات مفهومیِ «اهل‌بیت» از جاهلیت تا صدر اسلام، در فهم جایگاه اهل‌بیت پیامبر(ص) نقش مهمی ایفا می‌کند.
کلیدواژه‌ها
اهل بیت؛ جاهلیت؛ نظام قبیله ای؛ انگاره خاندان محترم؛ قریش
مراجع
قرآن کریم، ترجمه حسین انصاریان، قم، نشر اسوه، 1383شـ

  1. آذرنوش، آذرتاش، دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی؛ مدخل «آل، خانواده»، تهران، بنیاد دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی، 1398شـ
  2. آزادی نژاد، فاطمه. دانشنامه حج و حرمین شریفین؛ مدخل «بیت العتیق»، تهران، پژوهشکده حج و زیارت، 1392شـ
  3. آیتی، عبدالمحمد. معلقات سبع، تهران، نشر سروش، 1387شـ
  4. آیینه‌وند، صادق؛ باصری، وحید. «بررسی سنت منافره درجاهلیت و بازتولید و پیامدهای آن دردوران اسلامی»، نشریه مطالعات تاریخ اسلام، شماره18، پاییز1392شـ
  5. ابن‌اسحاق، محمد. سیرۀ إبن‌إسحاق، بیروت، دار الفکر، 1398هـ
  6. ابن‌درید، ابوبکر. الإشتقاق، بیروت، دار الجیل، 1411هـ
  7. ابن‌سعد، ابوعبدالله محمد. الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیۀ، 1410هـ
  8. ابن‌منظور، جمال الدین. لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414هـ
  9. احمدی، محمد ابراهیم. «اهل‌بیت؛ رویش‌ها و ریزش‌ها»، نشریه فرهنگ کوثر، شماره86، تابستان1390شـ
  10. بغدادی، محمد بن حبیب. المنمق فی أخبار قریش، بیروت، عالم الکتب، 1405هـ
  11. بلاذری، احمد بن یحیی. أنساب الأشراف، بیروت، دار الفکر، 1417هـ
  12. بیات، علی. دانشنامه جهان اسلام؛ مدخل «حُمس»، تهران، بنیاد دائرۀ‌المعارف اسلامی، 1393شـ
  13. تقوی، هدیه. «تفاوت قشر بندی اجتماعی درمناطق شمالی و جنوبی جزیرۀ العرب و منطقه حجاز درآستانه ظهور اسلام»، نشریه تاریخ اسلام، شماره68، زمستان1395شـ
  14. حسن‌زاده، حسن علی. پایان نامه فوق لیسانس با عنوان «ساختار قدرت درسرزمین حجاز درعصر جاهلیت»، دانشگاه تربیت مدرس، خرداد 1388شـ
  15. رفیعی، علی. دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی؛ مدخل «اهل‌بیت»، تهران، بنیاد دائرۀ‌المعارف اسلامی، 1399شـ
  16. الزوزنی، ابوعبدالله. شرح معلقات السبع، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1423هـ
  17. سایری، سلیمه. رساله دکتری با عنوان «تطور مفهوم اهل‌البیت درمتون دینی از قرن اول تا هفتم هجری»، دانشگاه ادیان و مذاهب، بهمن 1399شـ
  18. سایری، سلیمه و دیگران. «تطور تاریخی مفهوم اهل‌البیت از قرن اول تا هفتم هجری»، نشریه پژوهش‌نامه امامیه، شماره16، پاییز و زمستان1401شـ
  19. صفری فروشانی، نعمت الله. مکه دربستر تاریخ، قم، نشر مرکز جهانی علوم اسلامی، 1386شـ
  20. ضیف، شوقی. تاریخ الأدب العربی، قم، نشر ذوی القربی، 1428هـ
  21. طبری، محمد بن جریر. تاریخ الرسل و الملوک، بیروت، دار التراث، 1387هـ
  22. جامع البیان فی تأویل القرآن، بیروت، موسسۀ الرسالۀ، 1420هـ
  23. علی، جواد. المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، بیروت، دار العلم للملایین، 1970مـ
  24. فیروزآبادی، مجدالدین. بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، قاهره، لجنۀ إحیاء التراث الإسلامی، 1416هـ
  25. فیومی المقری، احمد بن محمد. المصباح المنیر، بیروت، المکتبۀ العصریۀ، 1418هـ
  26. کلبی، هشام بن سائب. جمهرۀ النسب، بیروت، نشر عالم الکتب، بی‌تا
  27. کیخا، محمد رضا. «مصداق شناسی اهل‌بیت درقرآن و سنت»، نشریه الهیات و حقوق اسلامی، شماره2، پاییز و زمستان1384شـ
  28. مادلونگ، ویلفرد. جانشینی حضرت محمد؛ پژوهشی پیرامون خلافت نخستین، ترجمه احمد نمایی و دیگران، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1385شـ
  29. محمدی، مسلم؛ رضایی هفتادر، حسن؛ رحیمی ثابت، زینب. «بازخوانی انتقادی رویکرد استشراقی به مفهوم شناسی اهل‌بیت»، نشریه اندیشه نوین دینی، شماره45، تابستان1395شـ
  30. مرتضی عاملی، سید جعفر. أهل بیت فی آیۀ التطهیر: دراسۀ و تحلیل، بیروت، مرکز الإسلامی للدراسات، 1423هـ
  31. معرفت، محمد هادی. دانشنامه جهان اسلام؛ مدخل «بیت المعمور»، تهران، بنیاد دائرۀ‌المعارف اسلامی، 1393شـ
  32. مفید، محمد بن محمد بن نعمان. الإرشاد فی معرفۀ حجج الله علی العباد، قم، نشر کنگره شیخ مفید، 1413هـ
  33. ملک محمدی، مهدی. دانشنامه حج و حرمین شریفین؛ مدخل «اهل‌بیت خاندان معصوم پیامبر»، قم، نشر مشعر، 1392شـ
مونس، حسین. تاریخ قریش، جدّه، دار السعودیۀ، 1408هـ

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 68
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 47


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب