اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات121
تعداد شماره‌ها1,317
تعداد مقالات9,878
تعداد مشاهده مقاله2,898,570
تعداد دریافت فایل اصل مقاله1,614,973
رمضانی, سجاد. (1404). مطالعه تطبیقی قیام های شیعی واکاوی موردی: ادریس بن عبدالله(۱۷۲-۱۷۵ق/۷۸۸-۷۹۱م) و حسن بن زید(250-270ق/864-883م). مطالعات فلسفی کلامی, (), -. doi: 10.22034/skh.2025.18967.1535
سجاد رمضانی. "مطالعه تطبیقی قیام های شیعی واکاوی موردی: ادریس بن عبدالله(۱۷۲-۱۷۵ق/۷۸۸-۷۹۱م) و حسن بن زید(250-270ق/864-883م)". مطالعات فلسفی کلامی, , , 1404, -. doi: 10.22034/skh.2025.18967.1535
رمضانی, سجاد. (1404). 'مطالعه تطبیقی قیام های شیعی واکاوی موردی: ادریس بن عبدالله(۱۷۲-۱۷۵ق/۷۸۸-۷۹۱م) و حسن بن زید(250-270ق/864-883م)', مطالعات فلسفی کلامی, (), pp. -. doi: 10.22034/skh.2025.18967.1535
رمضانی, سجاد. مطالعه تطبیقی قیام های شیعی واکاوی موردی: ادریس بن عبدالله(۱۷۲-۱۷۵ق/۷۸۸-۷۹۱م) و حسن بن زید(250-270ق/864-883م). مطالعات فلسفی کلامی, 1404; (): -. doi: 10.22034/skh.2025.18967.1535

مطالعه تطبیقی قیام های شیعی واکاوی موردی: ادریس بن عبدالله(۱۷۲-۱۷۵ق/۷۸۸-۷۹۱م) و حسن بن زید(250-270ق/864-883م)

مجله سخن تاریخ
مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 29 مهر 1404    اصل مقاله (695.32 K)
نوع مقاله: علمی پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/skh.2025.18967.1535
نویسنده
سجاد رمضانی*
استادیار گروه معارف، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
قیام ادریس بن عبدالله در مغرب الاقصی و حسن بن زید در تبرستان، به‌رغم اشتراک در هدف کلی مبارزه با ظلم و تأسیس حکومت‌های شیعی، تحت تأثیر شرایط اجتماعی و سیاسی متفاوتی شکل گرفتند. مسئله این پژوهش، بررسی عوامل بستر‌ساز، اهداف، روش‌ها، و پیامدهای این دو قیام و واکاوی شباهت‌ها و تفاوت‌های میان آن‌ها است. این مطالعه تلاش می‌کند تأثیر زمینه‌های اجتماعی-سیاسی بر استراتژی‌ها و دستاوردهای این دو قیام را روشن سازد. داده‌های این پژوهش از طریق روش کتابخانه‌ای گردآوری شده و تحلیل آن با استفاده از رویکرد مقایسه‌ای و تطبیقی صورت گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که ادریس بن عبدالله با جلب حمایت قبایل بربر و تضعیف خلافت عباسی، نخستین دولت شیعی در شمال آفریقا را تأسیس کرد، در حالی که حسن بن زید با دعوت مردم، حمایت سادات مهاجر، و اتحاد با حکام محلی توانست نفوذ عباسیان را در تبرستان از میان ببرد. این دو قیام، به‌رغم شباهت در اهداف کلی، از روش‌های متفاوتی بهره بردند و هرچند دولت‌های آن‌ها عمر محدودی داشتند، اما زمینه‌ساز شکل‌گیری حکومت‌های شیعی قدرتمندتری در آینده شدند.
کلیدواژه‌ها
مغرب الاقصی؛ تبرستان. قیام های شیعی. ادریس بن عبدالله.حسن بن زید
مراجع
  1. ابن ابار اندلسی،(1985م) الحله السیرا، تحقیق حسین مونس، قاهره: دارالمعارف.
  2. ابن ابی زرع، علی بن محمد بن احمد فاسی،(1999م) الأنیس المطرب بروض القرطاس فی أخبار ملوک المغرب وتاریخ مدینة فاس،تحقیق عبدالوهاب بن منصور، الرباط:المطبعه الملکیه.
  3. ابن اثیر، عزالدین ابی الحسن (1345ش) تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه عباس خلیلی، تهران: انتشارات علمی.
  4. ــــــــــــــــــــــــــ ،(1399ق) الکامل،بیروت:دارصادر.
  5. ابن اسفندیار ،بهاءالدین محمدبن حسن(1366ش) ، تاریخ طبرستان، به تصحیح عباس اقبال، تهران: نشر کلاله خاور.
  6. اب‍ن‌ ت‍غ‍ری‌ ب‍ردی‌، ی‍وس‍ف‌ ب‍ن‌ ت‍غ‍ری‌ ب‍ردی‌‏‫،(۱۳۴۲ق) ال‍ن‍ج‍وم‌‌ال‍زاه‍ره‌ فی م‍ل‍وک‌ م‍ص‍ر والق‍اه‍ره‌، ق‍اه‍ره‌: وزاره‌‌ال‍ث‍ق‍اف‍ه‌ و‌الارش‍اد‌ال‍ق‍وم‍ی‌، ال‍م‍وس‍س‍ه‌‌ال‍م‍ص‍ری‍ه‌‌ال‍ع‍ام‍ه‌‏‫.
  7. ابن حبیب بغدادى‏،أبو جعفر محمد،(1422ق)أسماء المغتالین من الأشراف فی الجاهلیة و الإسلام، محقق و مصحح سید حسن کسروی‏،بیروت‏:دار الکتب العلمیة.
  8. ابن حوقل،(بی تا) صوره الارض، بی جا: دارالکتاب الاسلامی.
  9. ابن خطیب، لسان الدین،(1964م) تاریخ المغرب العربی فی العصر الوسیط، تحقیق و تعلیق احمد مختار العبادی و محمد ابراهیم الکتانی،بی جا: دارالبیضاء.
  10. ابن خطیب، محمد بن عبد الله، (2003م) أعمال الأعلام فیمن بویع قبل الاحتلام من ملوک الاسلام و ما یتعلق بذلک من الکلام، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  11. ابن طباطبا، ابواسماعیل ابراهیم بن ناصر(1372ش)، مهاجران آل ابوطالب، ترجمه: محمدرضا عطایى، مشهد: آستان قدس رضوى.
  12. اب‍ن‌ طق‍طق‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍ل‍ی‌‏،(1418ق) الفخرى فى الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، تحقیق عبد القادر محمد مایو، بیروت: دار القلم العربى، ط الأولى.
  13. ابن عبدالحکم، عبدالرحمن بن عبدالله،(1961م) فتوح مصر و المغرب، تحقیق عبدالمنعم عامر،قاهره : لجنه البیان العربی.
  14. ابن عذاری المراکشی، أبو عبد الله محمد بن محمد،(1983م) البیان المغرب فی أخبار الأندلس والمغرب، تحقیق ومراجعة: ج. س. کولان، إِ. لیفی بروفنسال، بیروت: دار الثقافة.
  15. ابن عنبة، احمد بن علی،(1424ق) عمدة الطالب فی نسب آل أبی طالب، ریاض: مکتبة جد المعرفة.
  16. ابن فقیه همدانی،(1408ق) مختصر کتاب البلدان، بیروت: دارالاحیاء التراث الولی.
  17. ابن کثیر،(1407ق) البدایة و النهایة، بیروت: دار الفکر.
  18. ابن‌خلدون،(1363ش) العبر، ترجمه عبد المحمد آیتى، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  19. أبو دیاک، صالح محمد فیاض،(1410ق) الدولة الإدریسیة الهاشمیة و دورها السیاسی و الحضاری فی المغرب فی عهدی الإمامین إدریس الأول وإدریس الثانی، المورخ العربی،العدد43.
  20. اسماعیل عبدالرزاق،محمود(1989م) الادارسه فی المغرب، بیروت، مکتبه الفلاح.
  21. اصطخری، ابراهیم بن محمد،(1368ش) المسالک و الممالک، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  22. اصفهانی، ابوالفرج،( بی تا.) مقاتل الطالبین، بیروت: دارالمعرفة.
  23. اعتماد السلطنه، محمد حسن بن علی،(1373ش) التدوین فی احوال جبال شروین( تاریخ سواد کوه مازندران)، تهران : فکر روز.
  24. امین، محسن(1403ق)، أعیان الشیعة، تصحیح و تنظیم حسن امین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات
  25. انصاف پور، غلامرضا،(2536) ساخت دولت در ایران از اسلام تا یورش مغول، تهران: امیر کبیر.
  26. آملی ،اولیاءالله(1313ش)، تاریخ رویان، تصحیح عباس خلیلی، تهران: اقبال.
  27. بخاری، ابو نصر سهل بن عبدالله،(1432ق) سر السلسلة العلویة فی أنساب السادة العلویة، محقق مهدی رجایی،قم: کتابخانه بزرگ حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره). گنجینه جهانی مخطوطات اسلامی.
  28. البکری الأندلسی، أبو عبید عبد الله بن عبد العزیز بن محمد،(1857م) المغرب فی ذکر بلاد أفریقیة والمغرب، بغداد: مکتبه المثنی.
  29. بلاذری،احمدبن یحیی بن جابر ،(1367ش) فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، تهران: نشر نقره.
  30. ــــــــــــــــــــــــــ،(1977م) انساب الاشراف، به کوشش محمد باقر بهبودی، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  31. بیلی، محمد برکات، (۱۹۹۳م) التشیع فی بلاد المغرب الإسلامی حتى منتصف القرن الخامس الهجری، بی جا: دار النهضة العربیة.
  32. بیهقى، علی بن زید،(1410ق) لباب‌الأنساب و الألقاب و الأعقاب، قم: چاپ مهدى رجائى.
  33. پلانهول، ژاویه،(1390ش) مبانی جغرافیایی تاریخ اسلام، ترجمه عبدالله ناصری طاهری، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
  34. ترکمنی‌آذر، پروین؛ پرگاری، صالح ،(1393ش) تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره طاهریان، صفاریان و علویان، تهران:سمت.
  35. جشمی، حاکم ابی سعد محسن بن محمد،(1987م) اخبار ائمه الذیدیه فی طبرستان و دیلمان و جیلان، به کوشش ویلفرد مادلونگ، بیروت: دارالنشر.
  36. جعفریان، رسول، (1393ش) تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران: نشر علم.
  37. چلونگر، محمد علی، برزگر، عصمت(1394ش) دولت ادریسیان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  38. حدود العالم من المشرق الی المغرب ،(1423ق) به کوشش منوچهر ستوده، تهران: طهوری.
  39. حمد، عادله علی ،(1980م) قیام الدولة الفاطمیة فى بلاد افریقیه و المغرب، قاهره: دار المطابع المستقبل.
  40. حموی، یاقوت ،(1957م) معجم البلدان،بیروت: دار صادر.
  41. حیدر، اسد،(1983م) الامام الاصادق و المذاهب الاربعه، بی جا: دارالکتاب العربی.
  42. خواند میر،غیاث‌الدین محمدبن همام‌الدین محمد،(1380ش) تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، تهران: خیام.
  43. دینورى، ابو حنیفه احمد بن داود،(1371ش) اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران: نشر نى.
  44. ذنون طه، عبدالرحمن و دیگران (2004م) تاریخ مغرب العربی، بیروت: دارالمدار الاسلامی.
  45. ذهبى‌، محمد،(1405ق) سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و مأمون‌ صاغرجى‌، بیروت‌: مؤسسة الرسالة.
  46. رازی، احمد بن سهل، (1995م) أخبار فخ و خبر یحیی بن عبد الله و أخیه إدریس بن عبد الله (انتشار الحرکة الزیدیة فی الیمن و المغرب و الدیلم)، گردآورنده ماهر جرار، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
  47. زبیب، نجیب،(1993م) دوله التشیع فی بلاد المغرب، بیروت: دارالامیر للثقافه و العلوم.
  48. زنیبر، محمد؛(1999م) المغرب فی عصر الوسیط « الدوله، المدینه، الاقتصاد »، تنسیق محمد المغراوی، رباط، منشورات کلیة الآداب و العلوم الانسانیه.
  49. سالم، السید عبد العزیز،(1982م) تاریخ المسلمین وآثارهم فی الأندلس، اسکندریه: موسسه شباب الجامعه.
  50. سائح، حسن ابن محمد، (1975م) الحضارة المغربیة عبر التاریخ، بی جا:دار الثقافة.
  51. سلاوی،احمد بن خالد الناصری،(2001م) الاستقصا لاخبار دول المغرب الاقصی،تحقیق و تعلیق احمد ناصری، بی جا: الدار بیضا.
  52. شرحبیلی، محمد بن حسن(2000م) تطور المذهب المالکی فی الغرب الإسلامی حتى نهایة العصر المرابطی، بی جا: وزاره الاوقاف و الشئوون الاسلامیه.
  53. الصابی، إبراهیم بن هلال،(1978م) أخبار أئمة الزیدیة فی طبرستان ودیلمان وجیلان، بیروت: منشورات المعهد الألمانی للأبحاث.
  54. طبری، محمد بن جریر ،(1373ش) تاریخ طبری(تاریخ الرسل و الملوک)،ج15، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران : نشر اساطیر.
  55. ــــــــــــــــــــــ ،(1384ش) تاریخ طبری(تاریخ الرسل و الملوک)،ج14، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران : نشر اساطیر.
  56. ـــــــــــــــــــــــ ،(1386ق) تاریخ، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالسویدان.
  57. ــــــــــــــــــــــ، (بی تا) تاریخ الأمم و الملوک،ج9، بیروت: بی نا.
  58. عالم زاده، هادی ؛ آبانگاه، علی (1384ش) مذهب ادریسیان، علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)،شماره55.
  59. علال فاسی، عبدالرحمن بن العربی الحریشی،(1988م) المدخل لعلوم القرآن و التفسیر، بی جا: موسسه علال فاسی.
  60. عنان‌، محمد،(1417ق) دولة الاسلام‌ فى‌ الاندلس‌ من‌ الفتح‌ الى‌ بدایة عهدالناصر، قاهره‌: مکتبة الخانجی.
  61. غازی، خزعل(1422ق) دولة الادارسة، بی جا: للجامعة الإسلامیة.
  62. القلقشندی، أحمد بن عبد الله، (بی تا)صبح الأعشى فی صناعة الإنشاء، قلقشندى‏، محقق ومصحح: محمد حسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  63. قمی، حسن بن محمد(1385ش) تاریخ قم، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، قم: کتابخانه بزرگ حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره). گنجینه جهانی مخطوطات اسلامی.
  64. کنون،عبد الله،(بی تا) النبوغ المغربی فی الأدب العربی، بی جا: بی نا.
  65. الکتانی، عبد الکبیر بن هاشم(2002م) زهر الآس فی بیوتات أهل فاس، تحقیق علی بن المنتصر الکتانی، بی جا: دارالبیضاء.
  66. گیلانی، ملاشیخ علی،(1352ش) تاریخ مازندران، به تصحیح منوچهر ستوده،تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
  67. لقبال، موسی،(1976م) دورکتامه فی تاریخ الخلافة الفاطمیة منذ تأسیسها الی منتصف القرن الخامس الهجری،الجزایر: الشرکة الوطنیه للنشر والتوزیع.
  68. مالکی،ابوبکر عبدالله بن محمد،(1994م) ریاض النفوس فی طبقات علماء القیروان و افریقیه، تحقیق شبیر بکوش و محمد العروسی المطوی، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
  69. مجد، مصطفی،(1386ش) ظهور و سقوط علویان طبرستان،تهران: رسانش.
  70. محلی، حمید بن احمد، (1423ق) الحدائق الوردیة فی مناقب الأئمة الزیدیة، صنعا: مکتبة بدر.
  71. مرتضی، محمد حسین، (1427ق) الولاء الحقیقی فی الشعب الأفریقی، قم : المجمع العالمی لاهل البیت (علیهم السلام).
  72. مرعشی، ظهیرالدین(1363ش) ، تاریخ طبرستان رویان و مازندران، به اهتمام برنهارد دارن، تهران: چاپ دیبا.
  73. مستوفی،حمدالله،(1363ش) نزهه القلوب، به اهتمام گی لسترنج، تهران: دنیای کتاب.
  74. مسعودی، أبو الحسن على بن الحسین،(1374ش) مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
  75. مشرفی، محمد بن محمد، و بوهلیله، ادریس،(2005م) الحلل البهیة فی ملوک الدولة العلویة و عد بعض مفاخرها غیر المتناهیة، رباط: المملکة المغربیة، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة.
  76. مقدسی، ابو عبدالله محمد بن احمد(1361ش) احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علی نقی منزوی، تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران.
  77. مقلد الغنیمى، عبدالفتاح،(1414ق) موسوعة تاریخ المغرب العربى، قاهره: مکتبه المدبولی.
  78. مکی،محمود و عزالدین عمر موسی (1376ش) تشیع در اندلس، ترجمه سول جعفریان، قم: انتشارات انصاریان.
  79. المکناسی، أحمد ابن محمد ابن قاضی،(1973م) جذوة الاقتباس فی ذکر من حل من الأعلام بمدینة فاس، رباط: دارالمنصور.
  80. ناصری طاهری، عبدالله،(1391ش) مقدمه ای بر تاریخ مغرب اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  81. نصرالله، سعدون عباس(1987م) دوله الادارسه فی المغرب العصر الذهبی، بیروت:دار النهضه العربیه.
  82. نعمان مغربی، قاضی نعمان بن محمد،(1975م) افتتاح الدعوه، تحقیق فرحات دشراوی، تونس: شرکه التونسیه للتوزیع.
  83. نویری، احمد بن عبد الوهاب(1984م) نهایه الارب فی فنون الادب، تحقیق جابر عبدالعال و دیگران، قاهره: بی نا.
  84. هارون، عبد السلام محمد،(1972م) نوادر المخطوطات‏، قاهرة: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفى البابی الحلبی‏.
  85. هارونی، ابوطالب یحیی‌بن‌حسین‌،(1387ش) الافاده فی تاریخ‌الائمه‌الساده، تصحیح و تحقیق محمدکاظم رحمتی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  86. یحیائی، علی؛ کجباف، علی اکبر؛ الله یاری، فریدون،(1389ش) تأثیر اوضاع سرزمین دیلم و علویان طبرستان بر ظهور آل بویه با تأکید بر پیش زمینه های اقتصادی، مجله مطالعات اسلامی تاریخ و فرهنگ، بهار و تابستان 1389، شماره 84.
  87. یعقوبی، احمد بن یعقوب بن جعفر بن واضح،(1362ش)، تاریخ یعقوبی، تهران: علمی فرهنگی.
 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 14
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 5


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب