پیامدهای اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی

1. مقدمه

در دیدگاه اسلامی سلول اصلی پیکره اجتماع، خانواده است و سلامت یا فساد جامعه انسانی در گرو سلامت یا فساد خانواده است. به‌همین‌دلیل اسلام توجه ویژه‌ای به خانواده دارد و همگان را به صیانت از خانواده موظف کرده است. (بانکی‌‌پورفرد، 1390) از نظر اسلام خانواده محل پرورش، رشد و تعالی انسان و تکامل شخصیت او و تأمین نیازهاست. خداوند متعال بهترین وسیله تسکین و آرامش انسان را در رابطه مودت‌‌آمیز انسان با همسر و فرزندانش قرار داده است و جلوه‌‌های خاص این آرامش را با اهدای اکسیر مودت و رحمت در ابتدای ازدواج در قلب زن و شوهر متجلی کرده است (ر.ک.، روم: 21). خداوند در آیه 21 سوره روم اصل مهم رسیدن به آرامش را مطرح می‌‌کند که باید در تمام ابعاد ازدواج مورد توجه قرار گیرد (بانکی‌‌پورفرد، 1392). همچنین در آیه 189 سوره اعراف آمده است: «هُوَ الَّذِى خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنهْا زَوْجَهَا لِیَسْکُنَ إِلَیهْا». وجود صفا، یکرنگی و صمیمیت در خانواده علامت توفیق ازدواج در رسیدن به اصلی‌‌ترین هدف یعنی، ایجاد سکون و آرامش همسران در کنار یکدیگر و نشان‌‌دهنده عمل‌‌کردن آنها به وظایفشان در برابر یکدیگر است (امانی، 1390). در نظام الهی و فرهنگ قرآنی هدف اصلی ازدواج رسیدن به آرامش روان و آسایش خاطر، پیمودن طریق رشد و نیل به کمال انسانی است (افروز، 1390). قرآن خانواده را آیت بزرگ خداوند می‌داند که مرکز پیدایی و پرورش آرامش، مودت و رحمت است و در چنین خانواده‌‌ای همسران و فرزندان اندوه‌زدا و سرورآفرین همدیگر می‌شوند و به رهبری و پیشوایی پارسایان و شایستگان روزگار می‌رسند.

خانواده سنگ‌بنای همه جوامع بزرگ انسانی است و در استحکام روابط اجتماعی و رشد اعضای جامعه نقش بنیادین دارد. (نوابی‌‌نژاد، 1391) اگر بنیان نهاد خانواده متزلزل شود، بنیان‌‌های اخلاقی و اجتماعی کل نظام اجتماعی متزلزل می‌‌شود و جامعه به سوی مشکلات گوناگون می‌‌رود. خانواده کارکردهای مثبت، سازنده و بی‌‌بدیلی در ابعاد گوناگون حیات فردی و اجتماعی انسان دارد و در کسب موفقیت‌‌ها و شکوفایی استعدادها و ارتقای سلامت و بهداشت روانی فرد و جامعه بسیار تأثیرگذار است (ملکوتی‌‌خواه، 1390).

احساس آرامش از مهم‌‌ترین کارکردهای ازدواج و تشکیل خانواده است و آرامش و اطمینانی که برای همسران و سایر اعضای خانواده در محیط خانواده بهنجار ایجاد می‏شود در هیچ جایی حاصل نمی‏شود و محیط آن امن‏ترین و رضایت‏بخش‏ترین بستر برای ارضای نیازهای روانی به‌‌ویژه تأمین آرامش روانی است. (پناهی، 1387) بررسی مسیر تحولات در حوزه خانواده نشان می‌‌دهد که در دهه‌‌های اخیر دگرگونی‌‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و به‌دنبال آن دگرگونی‌‌هایی که در شکل و وظایف خانواده و دیدگاه افراد نسبت به خود، خانواده و انتظارات از زندگی زناشویی پدید آمده است نهاد خانواده را با چالش‌‌ها و تعارضات متفاوت و مضاعفی نسبت به گذشته روبه‌‌رو کرده است (جهانی دولت‌‌آباد و حسینی، 1393). متأسفانه در سال‌‌های اخیر احساس امنیت، آرامش و روابط صمیمانه میان همسران سست و رضایت زناشویی کم شده است (ستوده، 1379، به نقل از بنی‌فاطمه و طاهری تیمورلویی، 1388).

بررسی وضعیت موجود خانواده‌‌ها براساس پرونده‌‌های مراجعین به مراکز مشاوره و دادگاه‌‌های خانواده و نیز افزایش آمار طلاق نشان می‌‌دهد باوجود اینکه کسب آرامش از اهداف مهم ازدواج است برخی از افراد با ازدواج به آرامش نمی‌‌رسند و تأهل و زندگی زناشویی برای آنها آرامش‌‌آفرین نیست. بنابراین، اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی از چالش‌‌هایی است که خانواده ایرانی امروزه با آن روبرو و نیازمند مطالعه است تا برای پیشگیری و درمان آن چاره‌‌اندیشی شود؛ زیرا هر عاملی که کارکردهای خانواده را مختل کند مانع تحقق اهدافی می‌‌شود که تشکیل خانواده به‌دنبال آن بوده است، پس بررسی ابعاد مختلف آن مهم است. یکی از ابعاد مسئله اختلال در احساس آرامش پیامدهای آن است که می‌‌تواند زمینه‌‌ساز آسیب‌‌های جدی برای اعضای خانواده باشد.

امروزه خانواده به‌‌صورت یک سیستم اجتماعی و ارتباطی تعریف شده است که سلامت آن و به تبع سلامت جامعه بازتابی از عملکرد مناسب اعضای آن است. (کامینگز و دیویس،[1] 2002) با توجه به تعامل مستمر ارگانیسم خانواده با اعضای خود و اجتماع،‌ خانواده مانند کانون اصلی سلامت یا بیماری اعضای خود در نظر گرفته می‌‌شود (ستیر[2]، 1384). بردشاو[3] که با نگرش سیستمی به خانواده می‌‌نگرد معتقد است الگوی سیستمی خانواده نشان می‌‌دهد که چگونه هر شخص نقشی را در مجموعه نظام خانواده بازی می‌‌کند. نگرش سیستمی خانواده را به‌عنوان یک نظام می‌‌پذیرد و ازاین‌رو، بیماری ذهنی را پدیده‌‌ای فردی و تفکیک‌‌پذیر ندانسته و آن را نشانگان ناموفق بودن نظام خانواده می‌‌داند (بردشاو، 1386). از منظر متفکران کارکردگرا اگر خانواده از نظر کارکردی دچار عدم تعادل شود، متزلزل و ازهم‌‌گسیخته می‌‌شود. در نتیجه از هدف اصلی زندگی بازمی‌‌ماند و آرمانش را از دست می‌‌دهد. در خانواده متزلزل جذابیت زندگی به میزان قابل ملاحظه‌‌ای کاهش می‌‌یابد و انگیزه چندانی برای حفظ خانواده وجود ندارد. وقتی کارکردهای خانواده مانند کارکردهای زیستی، اجتماعی، شناختی و عاطفی یکی پس از دیگری آسیب می‌‌بیند اعضای آن به‌‌تدریج احساس رضایتمندی خود را از دست می‌‌دهند. کاهش تدریجی رضایتمندی اعضای خانواده ابتدا موجب گسست روانی و طلاق عاطفی و سپس گسست حقوقی و طلاق قانونی می‌‌شود. در دوران کنونی با تضعیف بسیاری از کارکردهای خانواده کارکرد عاطفی همچنان باقی مانده است و به‌همین‌دلیل خدشه‌‌دار شدن آن در سست‌‌شدن بنیان نظام خانواده نقش تعیین‌‌کننده‌‌ای دارد (چابکی و زارعان، 1397). آرامش‌‌بخشی از مهمترین کارکردهای عاطفی خانواده است و ایجاد هرگونه اختلالی در آن همه اعضای خانواده را تحت تأثیر قرار می‌‌دهد. کاهش تعاملات مثبت، سازگاری و رضایت زناشویی و کاهش احساس آرامش در زندگی را به‌دنبال دارد و نظام خانواده را متأثر می‌‌کند.

براساس پژوهش‌‌ها، رضایت زناشویی یکی از عوامل مؤثر در ثبات خانواده و بهداشت روانی زوجین و فرزندان است. وقتی روابط زوجین رضایت‌‌بخش باشد آرامش بر خانواده حاکم می‌‌شود. این امر موجب کاهش مشکلات روانی می‌‌شود و بهبود عملکرد در زندگی اجتماعی را در پی دارد. (پورحسین، 1385، به نقل از حاجی‌‌زاده میمندی و دهقان‌چناری، 1394) در صورت بهره‌‌مندی خانواده از عملکرد مناسب، اعضای آن نیز سلامت و بهزیستی مطلوبی دارند (روستیت، چاکس و چوین،[4] 2007). پژوهشگران معتقدند که رضایت زناشویی در حفظ تعادل زندگی، طول عمر بیشتر، سلامت بدنی و مصونیت بیشتر در برابر بیماری‌‌ها، سلامت روانی اعضای خانواده، کاهش افسردگی و احساس تنهایی، مقابله با فشارهای زندگی، داشتن عملکرد مناسب در زندگی و تعامل با فرزندان مؤثر است (طلایی‌‌زاده و بختیارپور، 1395؛ معتمدی.، و همکاران، 1395؛ هدایتی و بگی،‌ 1395؛ اسدی، غباری‌بناب و قاسم‌زاده،‌ 1394؛  اسلاچر و شوبی،[5]  2017؛ کپلر[6]، 2015 به نقل از کرایی، خجسته‌مهر، سودانی و اصلانی، 1395؛ یو، بارت، دی و گانگاما،[7] 2014؛ هیمن، لانگ، اسمیت، فیشر، ساند و روزن،[8]2011؛ کمپ‌‌داش، تیلور و کروجر،[9] 2008؛ ویتسون و ال‌‌شیخ[10]، 2003؛ روبرتز[11]، 2000).

رضایت از زندگی زناشویی می‌‌تواند بر توانایی زوجین در برقراری روابط رضایتمندانه با فرزندان و انجام وظایف والدینی در ارتباط با آنها تأثیر بگذارد. (جولایی، بحرانی، پاشایی‌پور و دیباییان، 1384) رضایت زناشویی ایفای نقش والدینی را آسان می‌‌کند. پژوهش‌‌ها نشان می‌‌دهند که رضایت زناشویی بالاتر با استرس فرزندپروری پایین‌‌تر و بهبود کارایی در نقش والدگری مرتبط است و والدگری ضعیف با اثرات قابل توجهی بر سلامت رفتاری و هیجانی فرزندان همراه است (اسدی.، و همکاران،‌ 1394). موفقیت و همدلی در روابط زناشویی، ‌لیاقت و کارایی فرزندان را افزایش می‌‌دهد و خوشنودی والدین از رابطه زناشویی موفقیت در برآورده‌‌کردن انتظارات فرزندانشان را به‌‌دنبال دارد (کجباف، آقایی و کاویانی، 1383). روابط زناشویی رضایت‌‌بخش اساس عملکرد خوب خانواده است و علاوه‌‌بر تسهیل فرزندپروری، روابط فرزندان با یکدیگر و با والدین را بهبود می‌‌بخشد و باعث سلامت جسمانی و روانی، رشد شایستگی، توانایی سازگاری و انطباق در کودکان می‌‌شود (بهرامی احسان و اسلمی، 1388).

عملکرد والدین بر شکل‌‌گیری افکار، رفتار و هیجانات کودکان تأثیر دارد و باید ریشه بسیاری از اختلالات روانی را در پرورش اولیه خانواده جست‌‌وجو کرد. از میان اعضای خانواده‌، مادر اولین کسی است که کودک با او رابطه برقرار می‌‌کند، بنابراین مهمترین نقش را در پرورش ویژگی‌‌های روان‌‌شناختی و عاطفی کودک به‌عهده دارد. (نظری، کاکاوند و مشهدی فراهانی، 1394) اگر مادر از زندگی زناشویی خود رضایت نداشته و بهداشت روانی او در معرض خطر باشد، نمی‌‌تواند محیط روانی سالمی برای دیگر اعضای خانواده فراهم کنند. در خانواده‌‌های ناراضی، شرایط برای شکوفایی و خلاقیت اعضا فراهم نمی‌‌شود و پس از والدین، فرزندان قربانی چنین فضای سرد و نامناسبی می‌‌شوند (جولایی.، و همکاران، 1384).

سلامت رابطه زناشویی نه تنها بر زوجین اثرگذار است بلکه بر فرزندان نیز بسیار مؤثر است. رضایت زناشویی بالاتر بر کاهش مشکلات رفتاری فرزندان و افزایش تعامل فرزندان با همسالان در محیط مدرسه مؤثر است (اسدی.، و همکاران،‌ 1394) و میزان بالاتری از خودکارآمدی و توانایی بهتر برای مقابله با مشکلات و میزان پایین‌‌تری از اضطراب، افسردگی، پریشانی روانی و اختلالات روان‌‌شناختی (والتون و تاکوچی،[12] 2010) پرخاشگری و گوشه‌‌گیری فرزندان (اقدامی و حسین‌‌چاری، 1387) را به‌دنبال خواهد داشت. همچنین رضامندی زناشویی والدین مهمترین پیش‌‌بینی‌‌کننده خلاقیت کودکان بوده است (قدرتی، افروز، شریفی درآمدی و هومن، ‌1390) و بین رضایت زناشویی مادران با پیشرفت تحصیلی و موفقیت آموزشی فرزندان رابطه مثبت معنادار وجود دارد (دیباجی فروشانی، امانی‌پور و محمودی، 1388؛ جولایی.، و همکاران، 1384). تأثیرات مثبت رضایت زناشویی و تعاملات مثبت زوجین بر اعضای خانواده براساس پژوهش‌‌های مختلف بسیاری از مؤلفه‌‌های تهدیدکننده سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب با عدم کارکرد سالم خانواده مرتبط است (ترودل و گلدفارب،[13] 2010؛ ویتسون و ال‌‌شیخ،[14] 2003؛ ارفایی، محمدی و سهرابی،[15] 2013).

آشفتگی زناشویی در جنبه‌‌های متعددی از روابط زناشویی مانند ارتباط عاطفی، ‌حل مسئله، پرخاشگری،‌ زمان با هم بودن، مسائل مالی،‌ مسائل جنسی، جهتگیری نقش،‌ رضایت از فرزند و تربیت فرزند اختلال ایجاد می‌‌کند (حسینیان، حسینی، شفیعی‌نیا و قاسم‌زاده، 1387) و می‌‌تواند به توانایی زن و شوهر برای برقراری روابط رضایت‌‌بخش با سایر اشخاص خارج از خانواده نیز آسیب برساند (وینچ، ‌1974،‌ به نقل از نادری، حیدری و حسین‌زاده ملکی‌، 1388). تعارضات زناشویی بر سلامت جسمی و روانی زوجین تأثیر منفی دارد (الیسون، واکر، گلن، مارکور،[16] 2011؛ لاندبلاد و هانسون،[17] 2005؛ روبلز و کیکولت- گلاسر،[18] 2003؛ بریانت، کانگر و میهان،[19] 2001). آشفتگی و تعارض زناشویی موجب کاهش شادمانی، رضایتمندی از زندگی، عزت نفس و سلامت روانی و افزایش آشفتگی روانی می‌‌شود (هاوکینز و بوت،[20] 2005). همچنین دلبستگی‌‌های مسئله‌‌ساز برای همسران (هاوکینز و بوت، 2005؛ فینچام[21]، 2003)، افسردگی (کرمی، زکی‌یی، علی‌خانی و خدادادی، 1391؛ کویی.، و همکاران،[22] 1993)، افزایش استرس و اضطراب (کرمی.، و همکاران، 1391) و مشکلات شغلی (مارکمن و لانگ،[23] 1993) را به‌دنبال دارد. ناسازگاری زناشویی نیز با افسردگی بیشتر و رضایت از زندگی کمتر و عزت‌‌نفس پایین‌‌تر ارتباط دارد (ونتو و کوب،[24] 2011؛ الکرناوی[25]، 2012). براساس پژوهش‌‌ها، نارضایتی زناشویی نیز سلامت جسمانی و روانی زوجین را به خطر می‌‌اندازد. بیماری‌‌های زنان به‌طور مستقیم از استرس‌‌های زناشویی ناشی می‌‌شود (گاتمن، 1993 به نقل از موسوی، ‌1391) و سطوح پایین رضایتمندی زناشویی موجب آشفتگی جسمانی شده است (لی و فانگ،[26] 2011) و با انواع پیامدهای آسیب‌‌زا مانند بروز مشکلات متعدد روانی (نارگیسو.، و همکاران،[27] ‌2012)، اضطراب (کوهی.، و همکاران، ‌1393؛ لی و فانگ، 2011) و افسردگی بالاتر (لی و فانگ، 2011) همراه است. علاوه‌‌براین، نارضایتی و سرخوردگی از رابطه همسری، پیمان‌‌شکنی را به‌‌دنبال دارد (لانگ و یانگ، ‌2007، به نقل از محسن‌‌زاده.، و همکاران،‌ 1393).

کیفیت رابطه زناشویی علاوه‌‌بر زوجین، فرزندان را نیز تحت تأثیر قرار می‌‌دهد. هرچه رضایت زناشویی و در نتیجه سلامت روانی مادران در زندگی خانوادگی بیشتر باشد، فرزندان مشکلات عاطفی و رفتاری کمتری دارند و در مقابل هرچه مادران از زندگی خانوادگی خود رضایت کمتری داشته باشند، سلامت روانی پایین‌‌تری دارند و در نتیجه مشکلات عاطفی و رفتاری کودکان ارتباط مستقیمی با رضایت زناشویی و سلامت روانی مادران دارد. (به‌‌پژوه و موسوی،‌ 1393) کیفیت رضایت زناشویی بر روابط والد- کودک تأثیر می‌‌گذارد و پیش‌‌بینی‌‌کننده خوبی برای مشکلات و اختلالات رفتاری کودکان است (شاکریان، ابراهیمی، فاطمی و دانایی، 1391؛ رضوی، محمودی و رحیمی، 1387؛ احدی و به‌پژوه، 1383؛ کجباف.، و همکاران،‌ 1383). نارضایتی زناشویی مادران بر افسردگی (ملاباقری، جلال‌منش و زراعتی، 1385) و عدم موفقیت تحصیلی فرزندان مؤثر است (جولایی.، و همکاران، 1384). رفتارهای والدین در شرایط عدم رضایت زناشویی و هنگام بروز مشاجره‌‌های خانوادگی‌ بر رفتار کودکان تأثیر نامطلوب می‌‌گذارد (به‌‌پژوه و موسوی،‌ 1393). بسیاری از کودکان ممکن است با مشاهده تعارضات مزمن و شدید خانوادگی دچار برخی ویژگی‌‌های شخصیتی شوند که پیش‌‌بینی‌‌کننده کیفیت نامطلوب ارتباطات بزرگسالی آنهاست (حسینیان.، و همکاران، 1387). خشونت‌‌های زناشویی با مشکلات عاطفی و رفتاری فرزندان رابطه دارد (جرارد، میشانکمار و بوهلر،[28] 2006؛ دیویس.، و همکاران، 2002) و ناسازگاری زناشویی بهترین پیش‌‌بینی‌‌کننده برای مشکلات عاطفی و رفتاری در کودکان و نوجوانان است (ال‌‌شیخ.، و همکاران، 2009؛ فرمن و دیویس،[29] 2005).

پژوهش‌‌ها نشان داده‌‌اند که تعارض والدین، کودکان را دچار استرس، ترس و خشم می‌‌کند و در صورت تداوم باعث مشکلات رفتاری می‌‌شود. (کامینگز و دیویس، 2002) تعارضات زناشویی بر بیشتر حوزه‌‌ها مانند سلامت جسمانی فرزندان (قره‌‌باغی، آگیلار و وفایی، 1388؛ ال‌‌شیخ.، و همکاران، 2001)،‌ سلامت روانی- اجتماعی (خواجه‌‌نوری و دهقانی، ‌1395؛ قره‌‌باغی، آگیلار و وفایی، 1388)، کارکرد شناختی، اجتماعی و روان‌‌شناختی (الیس و گاربر،[30] 2000)، رابطه کودک با همسالان (الیاسی و منتظرالمهدی، 1395؛ دان و دیویس،[31] 2001)، تأثیر منفی دارد. کشمکش‌‌ها و تعارضات زناشویی پیش‌‌بینی‌‌کننده مشکلات عزت‌‌نفس (قره‌‌باغی، آگیلار و وفایی، 1388؛ نیکولوتی، ال‌شیک و ویلسون،[32] 2003)،‌ اضطراب (فلاهرتی و مسترز،[33] 2000)،‌ افسردگی (کجباف.، و همکاران، 1383؛ فلاهرتی و مسترز، 2000)، ناسازگاری (بشردوست، 1384؛ دیویس، استارگ، وینتر، کامینگ و فارل،[34] 2006؛ فینچام، 2003)، ‌احساس تنهایی و ناامیدی (نشان اسکندری و خوش‌‌نویس،‌ 1396)، نارضایتی از زندگی (فانی و فانی، 1394) و رفتارهای تعارضی فرزندان در روابط زناشویی‌‌شان (سو، مینچام و پازلی،[35] 2008) است. علاوه‌‌براین اختلافات زناشویی، بروز مشکلات درسی و کاهش تحصیلی را به‌دنبال دارد (الیاسی و منتظرالمهدی، 1395؛ کجباف.، و همکاران، 1383؛ الیس و گاربر،[36] 2000).

باوجود پژوهش‌‌های متعدد در زمینه تأثیرات رضایت زناشویی، تعارض، ناسازگاری، نارضایتی و کاهش کیفیت تعاملات زناشویی بر زوجین و فرزندان در زمینه آرامش در زندگی زناشویی نیز پژوهش‌‌های محدودی انجام شده است. (ایپکچی، 1390) پژوهشی باعنوان بررسی احکام آرامش‌‌بخش قرآن در حیطه نظام خانواده احکام قرآن در حیطه نظام خانواده با روش اسنادی و تحلیلی بررسی شده است. هداوندی (1386) در بررسی عوامل مؤثر بر ایجاد آرامش در خانواده و رضایت از زندگی خانوادگی عوامل مؤثر بر ایجاد آرامش و کسب رضایت در زندگی خانوادگی را با استفاده از روش کتابخانه‌‌ای بیان کرده است. بررسی مطالعات پیشین در زمینه آرامش در زندگی زناشویی نشان می‌‌دهد که پژوهش میدانی در این زمینه صورت نگرفته است. ازاین‌رو، پژوهش حاضر ابعاد مختلف مسئله اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی را بررسی می‌‌کند و به‌دنبال یافتن پیامدهای اختلال در آرامش با استفاده از روش کیفی است.

1. روش اجرای پژوهش

2-1. روش پژوهش

اساسی‌‌ترین ویژگی تحقیق کیفی تعمد صریح آن نسبت به نگریستن به رویدادها، کنش‌‌ها، هنجارها، ارزش‌‌ها و غیره از دیدگاه شرکت‌‌کنندگان است (برایمن، 1389) و به این نکته توجه دارد که به‌دلیل تفاوت دیدگاه‌‌های ذهنی و پس‌‌زمینه‌‌های اجتماعی مرتبط با آن دیدگاه‌‌ها و اعمال متفاوتی در میدان وجو دارد (فلیک، 1387). روش تحلیل محتوای کیفی نیز بر این فرض استوار است که با تحلیل پیام‌‌های زبانی می‌‌توان به‌معانی، اولویت‌‌ها، نگرش‌‌ها و شیوه‌‌های درک جهان دست یافت (ویلکینسون و برمینگهام، 2003، به نقل از تبریزی، 1393). براین‌اساس، مطالعه حاضر نیز که به دنبال یافتن پیامدهای اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی است برای فهم تجربه زنان از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده کرده است.

برای تحلیل داده‌‌ها از رویکرد تحلیل محتوا و شیوه پیشنهادی گرانهایم و لودمن^[37] (2004)‌ شامل پنج مرحله استفاده شد. در مرحله اول متن هر مصاحبه مکتوب، سپس متن مصاحبه برای رسیدن به درکی کلی از محتوای آن مطالعه شد. در مرحله سوم کدهای اولیه استخراج و پس از آن با ادغام کدها براساس شباهت‌‌ها، کدهای مشابه در قالب طبقات جامع‌‌تری باعنوان مقوله دسته‌‌بندی شد. در آخرین مرحله نیز محتوای نهفته در داده‌‌ها با عنوان درون‌‌مایه استخراج گردید.

2-2. جامعه و نمونه آماری

جامعه هدف پژوهش حاضر زنان متأهل بودند که در زمان انجام پژوهش با همسرشان زندگی ‌‌می‌‌کردند. تعداد شصت نفر از این زنان (تا رسیدن به اشباع نظری در مصاحبه) بهروش نمونه‌‌گیری هدفمند و با در نظر گرفتن بیشترین تنوع  براساس ویژگی‌‌هایی مانند سن، تحصیلات، طبقه اقتصادی-اجتماعی، وضعیت اشتغال، سن ازدواج، مدت زندگی زناشویی، تعداد فرزند و وضعیت خانواده اصلی صورت گرفته است. مدت زندگی مشترک زنان مورد مطالعه بین 1 تا 54 سال و میانگین آن 18 سال بود و به طور میانگین 2 فرزند داشته‌‌اند. سن زنان بین 23 تا 72 سال و میانگین سنی آنها 39 سال و سن همسرانشان بین 25 تا 78 سال و میانگین سنی آنها 44 سال بوده است. سطح تحصیلات زنان و همسرانشان از زیر دیپلم تا دکترا بوده است. بیش از نیمی از زنان و همسرانشان تحصیلات لیسانس و بالاتر داشته‌‌اند. نیمی از جمعیت زنان مورد مطالعه را زنان خانه‌‌دار و نیمی را زنان شاغل تشکیل داده‌‌ است. بیشتر همسران زنان مورد مطالعه شاغل و فقط پنج نفر بازنشسته و دو نفر بیکار بودند.

2-3. ابزار پژوهش

گردآوری داده‌‌ها با استفاده از مصاحبه عمیق با زنان  انجام شد. مصاحبه‌‌ها براساس تمایل شرکت‌‌کنندگان در مکان‌‌های مختلف مانند منزل، محل کار، محل تحصیل و پارک انجام شد و مدت‌‌زمان مصاحبه‌‌ها بین 60 تا 150 دقیقه بود. انجام مصاحبه‌‌ها تا زمان رسیدن به اشباع نظری یعنی، تکراری‌‌شدن مقولات و حاصل‌‌نشدن مقوله جدید ادامه یافت.

1. یافته‌‌های پژوهش

زنان در مصاحبه‌‌ها تعابیر متنوعی را در تعریف احساس آرامش در زندگی زناشویی بیان کرده‌‌اند. نداشتن تنش، راحتی اعصاب و غصه‌‌نداشتن، اطمینان خاطر باوجود مشکلات و ثبات و امنیت خاطر از جمله تعابیر زنان در تعریف آرامش بوده است. زنان در بیان تجربه خود از احساس آرامش در زندگی زناشویی به عوامل ایجادکننده اختلال در آرامش، راهبردهای خود در مواجهه با آن و پیامدهای اختلال در احساس آرامش اشاره کرده‌‌اند.

جدول 1

پیامدهای اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی

پیامدهای اختلال در احساس آرامش در پنج گروه دسته‌‌بندی شد که مقولات به همراه زیرمقوله‌‌ها در جدول 1 بیان شده است که عبارتند از:

3-1. روبروشدن زنان با بحران و تزلزل

موضوع روبرویی زن با بحران و تزلزل بیانگر آثار و نتایج اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی برای آنهاست. روبرویی زن با مشکلات و فشارهای روحی و جسمی یکی از نتایج مهم اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی است که شکل‌‌های مختلفی دارد.

3-1-1. ابتلا به افسردگی

ابتلا به افسردگی از مشکلاتی است که در مواردی باعث آرزوی مرگ و اندیشیدن به خودکشی شده است:

این‌‌قدر رفتارهای مادر شوهرم بد و اذیت‌‌کننده است که بعضی وقتا آرزو می‌‌کنم ای کاش نبودم. بعضی وقت‌‌ها حالم این‌‌قدر بد است که آرزوی مرگ می‌‌کنم. در دوره‌‌ای که خیلی داغون شده بودم فقط منتظر فرصتی بودم که خودم را نابود کنم. (خانم 29 ساله با 4 سال زندگی مشترک)

3-1-2. ضعف عصبی

یکی دیگر از مشکلات روحی زنان ضعف عصبی است: «اعصابم خیلی ضعیف شده است. با کوچک‌‌ترین حرف و حرکتی ناراحت و برآشفته می‌‌شوم. درحالی‌‌که اوایل این‌‌طور نبودم». (خانم 29 ساله با 7 سال زندگی مشترک) زنان از دست‌‌دادن نشاط و انرژی گذشته، احساس تباه‌‌شدن عمر و زندگی، ضعف روحی و اضطراب شدید را نیز از پیامدهای اختلال در آرامش در زندگی زناشویی بیان کرده‌‌اند: «نگرانم، خیلی اضطراب دارم، تلاطم فکری دائم دارم، مدام با خودم کلنجار می‌‌روم» (خانم 44 ساله با 22 سال زندگی مشترک). علاوه‌‌براین، احساس حقارت، از دست‌‌دادن اعتمادبه‌نفس و انزوا و گوشه‌‌گیری نیز از پیامدهای اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی بوده است. زنان همچنین از روبرویی با مشکلات و بیماری‌‌های جسمی مختلف سخن گفته‌‌اند: «روزبه‌‌روز بیماری‌‌های جدید سراغم می‌‌آید، الان ناراحتی قلبی دارم، همیشه به‌دلیل مشکلات رابطه‌‌مان روی اعصابم هست» (خانم 40 ساله با 6 سال زندگی مشترک).

3-1-3. اختلال در رشد و موفقیت زن

از دیگر نتایج اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی اختلال در رشد و موفقیت است. زنان رضایت در ابعاد زندگی را در گرو آرامش در زندگی زناشویی دانسته‌‌اند و اختلال در رشد و موفقیت در دیگر عرصه‌‌های زندگی را از تبعات اختلال در آرامش در زندگی زناشویی بیان کرده‌‌اند که مصادیق مختلفی دارد. اختلال در پیشرفت برنامه‌‌های شخصی از جمله تحصیل یکی از این مصادیق است. عدم تمرکز حواس در انجام وظایف شغلی و کارهای روزمره از دیگر مصادیق اختلال در رشد و موفقیت زنان است: «انسان وقتی آرامش ندارد و روح و روانش خراب است کارهایش نیز خراب می‌‌شود. خود من وقتی اعصابم از خانه و زندگیم خراب است سر کار حواسم پرت است و اشتباه می‌‌کنم» (خانم 42 ساله با 28 سال زندگی مشترک).

برخی زنان نیز به تعویق انداختن برنامه‌‌های مهم زندگی مانند فرزندآوری، ادامه تحصیل و تباه شدن فرصت‌‌ها را از نتایج اختلال در آرامش در زندگی زناشویی بیان کرده‌‌اند. زنان همچنین عدم رشد معنوی را نیز بیان کرده‌‌اند: «الان بعد از گذشت هشت سال به طور کامل احساس می‌‌کنم که از نظر معنوی پایین‌‌تر از دوران مجردی هستم که آن هم به خاطر نوع زندگی و تنش‌‌ها و مشکلاتی هست که از بعد از ازدواج داشته‌‌ام» (خانم 33 ساله با 8 سال زندگی مشترک).

3- 1- 4. تعامل نامطلوب زن با همسر

از دیگر نتایج اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی تعامل نامطلوب زن با همسر است که نمودهای مختلفی دارد. پرخاشگری و بدرفتاری در تعامل با همسر یکی از این نمودها بوده است: «وقتی اعصاب ندارم طوری می‌‌خواهم عصبانیتم را ابراز کنم که یک دفعه می‌‌پرم به شوهرم و سر کوچیک‌‌ترین چیزی گیر می‌‌دهم و بهانه می‌‌گیرم» (خانم 45 ساله با 27 سال زندگی مشترک). عدم تبعیت از خواسته‌‌های همسر و عدم تمایل به رابطه جنسی از دیگر مظاهر تعامل نامطلوب زن با همسر بوده است:

به‌دلیل رفتارها و حرکاتی که از او دیده‌‌ام نسبت به او خیلی سرد و خسته شده‌‌ام. برای همین راضی به رابطه نیستم و چون مجبورم به خاطر او تن می‌‌دهم. خیلی مرا آزرده کرده است. وقتی به سمتم می‌‌آید، می‌‌خواهم از درون جیغ بکشم. (خانم 29 ساله با 5 سال زندگی مشترک)

3- 1- 5. تعامل نامطلوب زن با فرزندان

از دیگر نتایج اختلال در آرامش زنان در زندگی زناشویی تعامل نامطلوب زن با فرزندان است که به شکل‌‌های مختلفی تجربه شده است. بی‌‌حوصلگی در تعامل با فرزند و برخورد پرخاشگرانه یکی از شکل‌‌های تعامل نامطلوب زن با فرزندان است:

یک زن بخش‌‌های مختلف زندگی‌‌اش قابل تفکیک نیست. برای همین وقتی در زندگی آرامش ندارد چیزهای دیگرش هم نابود است. من وقتهایی که در زندگیمان تلاطم بوده است مادر خوبی نبوده‌‌ام، حوصله نداشته‌‌ام برای بچه وقت بگذارم، غرغر می‌‌کردم و زمان‌‌هایی هم عصبانیتم را با داد و فریاد سر بچه خالی می‌‌کردم. (خانم 35 ساله با 16 سال زندگی مشترک)

در برخی موارد نیز زنان به تنبیه نابه‌‌جا و خشونت‌‌آمیز فرزند در اثر اختلال در آرامش اشاره کرده‌‌اند. تربیت ناموفق فرزندان نیز از نتایج اختلال در آرامش در زندگی زناشویی است. فشارهای روحی و عصبی و درگیری ذهنی زن مانع آرامش فکری لازم برای رسیدگی به امور فرزندان بیان شده است: «فشارهای روحی و عصبی باعث می‌‌شد که نتوانم از نظر فکری آرامش داشته باشم و راحت به بچه‌‌هایم رسیدگی و حتی محبت کنم؛ زیرا همیشه درگیر بوده‌‌ام» (خانم 52 ساله با 31 سال زندگی مشترک).

۳- ۱- ۶. عدم تمایل به ادامه زندگی زناشویی

از نتایج اصلی اختلال در احساس آرامش عدم تمایل به ادامه زندگی زناشویی است که به شکل‌‌های مختلف توسط زنان بیان شده است. خستگی و بریدن از ادامه زندگی یکی از مظاهر عدم تمایل به ادامه زندگی زناشویی بوده است. بی‌‌نتیجه‌‌دانستن زندگی زناشویی از دیگر موارد بیان شده توسط زنان بوده است. برخی زنان نیز دچار سردی و بی‌‌تفاوتی نسبت به همسر شده‌‌اند. گاهی نیز سردی زن نسبت به همسر از بی‌‌تفاوتی فراتر رفته و به نفرت تبدیل شده است:

این‌‌قدر مرا شکنجه روحی داده است که دیگر هیچ چیز برایم مهم نیست. سرتاپای مرا غرق جواهر کند برایم مهم نیست. هر روز هم مرا با سیخ داغ بسوزاند، برایم مهم نیست. دیگر هیچ کاری با او ندارم و هیچ نیازی به او ندارم. (خانم 56 ساله با 37 سال زندگی مشترک)

3- 1- 7. نگرانی نسبت به ثبات زندگی زناشویی

از نتایج مهم اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی نگرانی نسبت به ثبات زندگی زناشویی است. زنانی که در زندگی زناشویی مشکلات جدی داشته‌‌اند نسبت به ثبات و پایداری زندگی ابراز نگرانی کرده‌‌اند و آن را مانع آرامش خود دانسته‌‌اند: «وقتی به خاطر مشکلاتی که با هم داریم دغدغه آدم این می‌‌شود که این زندگی چه می‌‌شود، آیا‌‌ از هم می‌‌پاشد یا نه، نمی‌‌توانم آرامش داشته باشم» (خانم 30 ساله با 7 سال زندگی مشترک).

3- 1- 8. تصمیم برای فرزنددار نشدن

از دیگر نتایج اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی تصمیم برای فرزنددار نشدن است. برخی زنان به‌دلیل عدم احساس امنیت و آرامش در زندگی زناشویی نداشتن فرزند را برگزیده‌‌اند:

همسرم خیلی دوست دارد یک بچه دیگر داشته باشیم، اما من موافق نیستم و نمی‌‌خواهم بچه دیگری داشته باشیم؛ زیرا احساس امنیت نمی‌‌کنم و با وضعی که زندگی ما دارد همین یک بچه را بتوانیم به سرانجام برسانیم خیلی خوب است. (خانم 34 ساله با 11 سال زندگی مشترک)

اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی در برخی موارد باعث انتخاب طلاق شده است: «دیگر خسته شدم، بریدم، تقاضای طلاق دادم، اما طلاقم نمی‌‌دهد. مهریه‌‌ا‌‌م را بخشیدم که طلاقم دهد، قبل از اینکه دخترم به دنیا بیاید تقاضای طلاق کردم، هنوز هم دارم تقاضا می‌‌کنم، الان دخترم هفده سالش است» (خانم 56 ساله با 37 سال زندگی مشترک).

3-2. جایگزین‌‌یابی برای آرامش مفقود

موضوع جایگزین‌‌یابی برای آرامش مفقود بیانگر یکی از آثار اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی است که از روی‌‌آوردن زنان به روابطی جایگزین با هدف پر کردن خلأ ناشی از اختلال در آرامش در زندگی زناشویی حکایت دارد.

3- 2- 1. مسّکن‌‌های معنوی

یکی از انواع جایگزین‌‌های انتخاب شده توسط زنان، مسّکن‌‌های معنوی است. زنان در روبرویی با اختلال در آرامش در زندگی زناشویی از ارتباط با خدا و توسل به اهل بیت (ع) متناسب با شرایط خود به شیوه‌‌های مختلف برای کسب آرامش بهره برده‌‌اند. آرامش حاصل از یاد خدا به زنان برای تحمل مشکلات نیز کمک کرده است.

اعصابم ناراحت است. دو رکعت نماز می‌‌خوانم، راحت می‌‌شوم. انسان باید به‌صورتی خودش را خالی کند. می‌‌روم جلسه روضه امام حسین(ع) یا لهوف می‌‌خوانم برای خودم و گریه می‌‌کنم، سبک می‌‌شم. وقتی زندگی خیلی فشار می‌‌آورد غسل صبر می‌‌کنم. یاد خدا به آدم آرامش می‌‌دهد و کمک می‌‌کند آدم تحمل کند. (خانم 53 ساله با 39 سال زندگی مشترک)

3- 2- 2. دیگران تسکین‌‌بخش

دیگران تسکین‌‌بخش بیان‌‌گر جایگزین دیگر زنان در روبرویی با اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی است. زنان برای کسب آرامش به ارتباط با دیگران روی آورده‌‌اند. این دیگران در مواردی اعضای خانواده زن شامل پدر، مادر، خواهر، برادر و فرزند بوده‌‌اند: «خلأ عاطفی‌‌ام را خانواده‌‌ا‌‌م پر کرده‌‌اند، درد دل با برادر و زن برادرم. خواهر بزرگم هم خیلی کمکم می‌‌کند و حکم مادر را برایم دارد» (خانم 41 ساله با 12 سال زندگی مشترک). در مواردی نیز زنان ارتباط با دوستان، اقوام و همسایگان را برگزیده‌‌اند. در برخی موارد نیز زن روابط خارج از چهارچوب خانوادهرا به‌عنوان جایگزینی برای آرامش مفقود انتخاب کرده است و در روبرویی با اختلال در آرامش در زندگی زناشویی با هدف پرکردن خلأهای خود در ارتباط با همسرش به یک مرد دیگر پناه برده است.

3-3.         روبرویی همسر با بحران و تزلزل

موضوع روبرویی همسر با بحران و تزلزل بیانگر آثار و نتایج اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی برای همسر است. روبرویی زن با فشارهای روحی به‌دلیل اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی موجب روبرویی همسر با مشکلات روحی و جسمی نیز شده است:

شوهرم از احساس ناراحتی من از رفتارهای مادرش ناراحت می‌‌شود. برای مثال وقتی اختلاف من و مادرش اوج گرفت و حالم خیلی بد شده بود، دیدم شوهرم هم حالش خیلی بد است، اشتها ندارد، معده‌‌ا‌‌ش به‌هم ریخته است، سردردهای عجیب گرفته است؛ یعنی اثرش را مستقیم در جسمش دیدم. دیگر چه برسد به روحش. حرف نمی‌‌زد و ناراحت بود. (خانم 29 ساله با 4 سال زندگی مشترک)

3-4. روبرویی فرزندان با بحران و تزلزل

3- 4- 1. روبرو شدن فرزندان با مشکلات روحی و رفتاری

موضوع روبرویی فرزندان با بحران و تزلزل بیانگر آثار و تبعات اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی برای فرزندان است. یکی از نتایج اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی روبرویی فرزندان با مشکلات روحی و رفتاری مختلف مانند روبرویی فرزندان با فشار روانی، حساسیت عصبی فرزندان نسبت به تعاملات والدین به‌دلیل فضای پرتنش تعاملات آنها و پرخاشگری فرزندان است: «دعواهایمان روی لحن حرف‌‌زدن و رفتار دخترم خیلی اثر گذاشته و پرخاشگر شده است» (خانم 33 ساله با 8 سال زندگی مشترک). احساس ناامنی فرزندان درون خانواده و پناه‌‌جویی در خارج از خانواده از دیگر مشکلات روحی است که فرزندان با آن روبرو هستند: «دخترم در خانه احساس آرامش و امنیت ندارد و همیشه دنبال این است که به خانه پدربزرگ و مادربزرگش برود و به آنها پناه ببرد» (خانم 33 ساله با 8 سال زندگی مشترک). این احساس ناامنی در مواردی به اضطراب دائمی فرزند تبدیل شده است: «دخترم در رابطه ما خیلی لطمه دید. شوهرم جلوی او مرا می‌‌زد و وحشی‌‌گری درمی‌‌آورد. دخترم الان خیلی مضطرب و ناراحت است» (خانم 41 ساله با 12 سال زندگی مشترک). انزوای فرزندان و کناره‌‌گیری از والدین نیز از نتایج تنش در روابط همسران و اختلال در آرامش در خانواده است: «بچه‌‌هایم منزوی شده‌‌اند، همیشه در اتاق خودشان هستند، از من و پدرشان فرار می‌‌کنند، از بحث‌‌کردن ما می‌‌ترسند» (خانم 56 ساله با 37 سال زندگی مشترک).

3- 4- 2. عدم موفقیت فرزندان

عدم موفقیت فرزندان در عرصه‌‌های مختلف زندگی از دیگر نتایج اختلال در آرامش در خانواده است. عدم موفقیت در تحصیل و به دنبال آن اشتغال یکی از این عرصه‌‌ها بوده است: «پسرم به خاطر مشکلات ما خیلی خسارت دید. دانشجو بود، درسش را نیمه‌‌کاره رها کرد. الان هم کار درستی ندارد و نمی‌‌تواند ازدواج کند» (خانم 52 ساله با 31 سال زندگی مشترک). در برخی موارد نیز ترک تحصیل در مقاطع پایین تحصیلی صورت گرفته است: « به‌دلیل مشکلات ما پسرم خیلی مشکل پیدا کرده است. الان مدتی است که مدرسه نمی‌‌رود. البته پدرش نمی‌‌داند. دخترم هم اول دبیرستان درسش را ول کرد» (خانم 35 ساله با 19 سال زندگی مشترک).

3-5. تعاملات برون‌‌خانوادگی نامطلوب

3-5-1. اختلال در تعاملات اجتماعی

موضوع تعاملات برون‌‌خانوادگی نامطلوب بیانگر آثار و نتایج اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی در زمینه تعاملات اجتماعی خانواده است. اختلال در آرامش زنان در زندگی زناشویی باعث اختلال در تعاملات اجتماعی آنها شده است. اختلال در تعامل با خانواده یکی از پیامدهای اختلال در احساس آرامش است: «وقتی آرامش نداری با خانواده خودت هم که معاشرت می‌‌کنی ناراحتی؛ زیرا انسان وقتی ازدواج می‌‌کند مهمترین چیز برایش رابطه‌‌ با همسرش است. وقتی این به هم بریزد انسان دیگه حوصله هیچ چیزی را ندارد» (خانم 28 ساله با 3 سال زندگی مشترک). حضور در جمع به تنهایی و بدون همسر و کاهش ارتباط دیگران با زن به‌دلیل انزوای او نیز از نتایج اختلال در آرامش در زندگی زناشویی است.

3-5-2. از دست‌‌دادن مقبولیت اجتماعی

ازدست‌‌دادن مقبولیت اجتماعی از دیگر نتایج اختلال در احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی است. برخی زنان مطرح‌‌کردن مشکلات زندگی زناشویی نزد دیگران را موجب نگاه نامطلوب دیگران به زن به‌عنوان فردی بدبخت با زندگی آشفته بیان کرده‌‌اند و معتقدند این مسئله باعث کاهش بیشتر آرامش می‌‌شود:

چیزی که تجربه کردم این است که وقتی آدم در جمعی از دهنش درمی‌‌رود و مشکلات زندگیش را می‌‌گوید، نگاه دیگران به زندگی آدم منفی می‌‌شود و خود اینکه دیگران به‌عنوان یک فرد بدبخت و مشکل‌‌دار به آدم نگاه می‌‌کنند و این خود آرامش انسان را کمتر می‌‌کند.‌‌ (خانم 29 ساله با 4 سال زندگی مشترک)

1. بحث و نتیجه‌‌گیری

در زمینه آرامش در زندگی زناشویی پژوهش میدانی صورت نگرفته است، اما یافته‌‌های پژوهش حاضر با نتایج سایر پژوهش‌‌ها در زمینه روابط زناشویی هم‌سو است. یکی از پیامدهای اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی روبرویی با مشکلات و فشارهای روحی و جسمی بوده است. الیسون و همکاران (2011)، لاندبلاد و هانسون (2005)، روبلز و کیکولت- گلاسر (2003) و بریانت و همکاران (2001) معتقدند که سلامت روانی و جسمانی هر دو با وضعیت زندگی زناشویی ارتباط دارند و تعارضات زناشویی بر سلامت جسمی و روانی زوجین تأثیر منفی دارد. یافته‌‌های نارگیسو و همکاران (2012) نیز نشان داد که نارضایتی و سرخوردگی از رابطه همسری با بروز انواع پیامدهای آسیب‌‌زا مانند بروز مشکلات متعدد روانی همراه است. لی و فانگ (2011) رضایت زناشویی پایین را با افسردگی بالاتر و اضطراب و آشفتگی جسمانی همراه دانسته‌‌اند. ونتو و کب (2011) و الکرناوی (2012) و هاوکینز و بوت (2005) نیز ناسازگاری، آشفتگی و تعارض زناشویی را موجب کاهش شادمانی، کاهش رضایتمندی از زندگی، کاهش عزت‌‌نفس و افزایش نشانه‌‌های آشفتگی و روان‌‌شناختی بیان کرده‌‌اند. پژوهش کوهی و همکاران (1393) نشان داد بین سرخوردگی زناشویی و سلامت روانی در عامل اضطراب رابطه مثبت معناداری وجود دارد. کرمی و همکاران (1391) نیز تعارضات زناشویی را عامل افزایش استرس، اضطراب و افسردگی در بین همسران بیان کرده‌‌اند.

از دیگر پیامدهای اختلال در احساس آرامش تعامل نامطلوب زن با همسر است. لی و فانگ (2011) نیز معتقدند سطوح پایین رضایتمندی زناشویی می‌‌تواند به‌دلیل رابطه آسیب‌‌زا باشد و باعث کاهش ارتباط، فقدان صمیمیت و طلاق شود. روبرویی فرزندان با مشکلات روحی و رفتاری و اختلال در موفقیت فرزندان در عرصه‌‌های مختلف زندگی از پیامدهای دیگر اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی است که هم‌‌سو با یافته‌‌های پژوهش‌‌های پیشین است. براساس یافته‌‌های خواجه‌‌نوری و دهقانی (1395) و قره‌‌باغی و وفایی (1388) بین تعارضات والدین و سلامت جسمانی و روانی- اجتماعی کودکان رابطه معکوس وجود دارد. ال‌‌شیخ و همکاران[38] (2009) و فرمن و دیویس[39] (2005) ناسازگاری زناشویی را بهترین پیش‌‌بینی‌‌کننده برای مشکلات عاطفی و رفتاری در کودکان و نوجوانان بیان کرده‌‌اند. پژوهش کجباف و همکاران (1383) نیز نشان داد بین رضایت زناشویی والدین و بروز اختلالات رفتاری دختران رابطه معنادار است. ملاباقری و همکاران (1385) دریافتند که بین میزان رضایت زناشویی مادران و افسردگی نوجوانان رابطه معنادار معکوس وجود دارد. یافته‌‌های بشردوست (1384)، دیویس و همکاران (2006) و فینچام (2003) از رابطه معنادار بین تعارضات زناشویی با ناسازگاری فرزندان حکایت دارد. براساس پژوهش فانی و فانی (1394) تعارضات زناشویی والدین رابطه معکوس معنادار با رضایت از زندگی فرزندان دارد. یافته‌‌های سو و همکاران (2008) نیز نشان داد که تعارضات زناشویی با رفتارهای تعارضی فرزندان در روابط زناشویی‌‌ همبستگی مثبت دارد.

بررسی پژوهش‌‌های پیشین نشان‌‌دهنده هم‌‌سویی یافته‌‌های پژوهش حاضر با نتایج مطالعات قبلی است. به برخی پیامدها مانند اختلال در رشد و موفقیت زن، تصمیم برای فرزنددارنشدن، جایگزین‌‌یابی برای آرامش مفقود، روابط خارج از چهارچوب خانواده، اختلال در تعاملات اجتماعی و ازدست‌‌دادن مقبولیت اجتماعی نیز در مطالعات قبلی چندان اشاره نشده است که پیشنهاد می‌‌شود در پژوهش‌‌های آینده به آنها توجه شود. دقت در یافته‌‌ها از تفاوت‌‌ها براساس سن زنان مورد مطالعه حکایت دارد. بر این مبنا می‌‌توان بین زنان تمایزات نسلی در نظر گرفت. بر پایه رویکرد نسل تاریخی مانهایم[40] و با در نظرگرفتن انقلاب اسلامی به‌عنوان واقعه تاریخی مهم و در حکم حادثه نسل‌‌ساز، در پژوهش حاضر براساس یکی از تقسیم‌‌بندی‌‌های نسلی (چیت‌‌ساز قمی، 1386) که متولدین دهه ده و بیست را نسل بنیان‌‌گذاران انقلاب، متولدین دهه سی و چهل را نسل انقلاب و جنگ، متولدین دهه پنجاه و شصت را نسل سوم انقلاب و متولدین دهه هفتاد و هشتاد را نسل چهارم انقلاب درنظر گرفته است نسل بنیان‌‌گذاران انقلاب و نسل انقلاب و جنگ به عنوان نسل قدیم و نسل سوم و چهارم انقلاب به عنوان نسل جدید درنظر گرفته شده است. بر این مبنا بین نسل قدیم و نسل جدید در پیامدهای اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی تمایزاتی دیده شده است. پیامدهای اختلال در رشد و موفقیت زن و نیز روابط خارج از چهارچوب خانواده فقط در بین زنان نسل جدید تجربه شده است. براین‌اساس زنان نسل جدید و قدیم در پیامدهای مرتبط با روبرویی زن با بحران و تزلزل و جایگزین‌‌یابی برای آرامش مفقود متفاوت بوده‌‌اند و در پیامدهای مرتبط با روبرویی همسر با بحران و تزلزل، روبرویی فرزندان با بحران و تزلزل و تعاملات برون‌‌خانوادگی نامطلوب تفاوتی نداشته‌‌اند.

در پژوهش حاضر درون‌‌مایه استخراج شده از مقولات، بحران و تزلزل خانواده بوده است.‌‌ اختلال در آرامش زنان در زندگی زناشویی پیامدهای مختلفی برای اعضای خانواده داشته است که بیانگر روبرویی خانواده با اختلال جدی در ثبات و تعادل است. همه پیامدها به‌عنوان عامل اختلال در آرامش است و چرخه معیوب اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی را بازتولید می‌‌کنند. بنابراین، پیشنهاد می‌‌شود متخصصان برای حل مسئله اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی علاوه‌‌بر تمرکز بر رفع عوامل اولیه ایجاد اختلال در احساس آرامش، پیامدهای اختلال در احساس آرامش را نیز که موجب تشدید مسئله می‌‌شوند، مورد توجه قرار داده و برای رفع آنها راه‌‌حل‌‌هایی مناسب و متناسب با شرایط هر خانواده بیان کنند.