اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات120
تعداد شماره‌ها1,354
تعداد مقالات10,164
تعداد مشاهده مقاله3,095,302
تعداد دریافت فایل اصل مقاله1,730,315
هاشمی باباحیدری, سید نجف, احمدی, رضا, شریفی, طیبه, غضنفری, احمد. (1399). مقایسه اثربخشی سطوح مختلف آموزش برنامه غنی سازی زندگی زناشویی با توجه به آموزه های روانشناختی اسلامی بر دلزدگی زناشویی زوجین. مطالعات فلسفی کلامی, 8(2), 9-26.
سید نجف هاشمی باباحیدری; رضا احمدی; طیبه شریفی; احمد غضنفری. "مقایسه اثربخشی سطوح مختلف آموزش برنامه غنی سازی زندگی زناشویی با توجه به آموزه های روانشناختی اسلامی بر دلزدگی زناشویی زوجین". مطالعات فلسفی کلامی, 8, 2, 1399, 9-26.
هاشمی باباحیدری, سید نجف, احمدی, رضا, شریفی, طیبه, غضنفری, احمد. (1399). 'مقایسه اثربخشی سطوح مختلف آموزش برنامه غنی سازی زندگی زناشویی با توجه به آموزه های روانشناختی اسلامی بر دلزدگی زناشویی زوجین', مطالعات فلسفی کلامی, 8(2), pp. 9-26.
هاشمی باباحیدری, سید نجف, احمدی, رضا, شریفی, طیبه, غضنفری, احمد. مقایسه اثربخشی سطوح مختلف آموزش برنامه غنی سازی زندگی زناشویی با توجه به آموزه های روانشناختی اسلامی بر دلزدگی زناشویی زوجین. مطالعات فلسفی کلامی, 1399; 8(2): 9-26.

مقایسه اثربخشی سطوح مختلف آموزش برنامه غنی سازی زندگی زناشویی با توجه به آموزه های روانشناختی اسلامی بر دلزدگی زناشویی زوجین

پژوهشنامه اسلامی زنان‌ و‌ خانواده
مقاله 1، دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 19، تیر 1399، صفحه 9-26    اصل مقاله (1.66 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
سید نجف هاشمی باباحیدری1؛ رضا احمدی* 2؛ طیبه شریفی3؛ احمد غضنفری4
1دانشجوی دکتری تخصصی روانشناسی، گروه روانشناسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.
2استادیار گروه روان‌شناسی، عضو هیئت علمی، واحد شهر کرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.(نویسنده مسئول)
3دانشیار گروه روان‌شناسی، عضو هیئت علمی،واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.
4دانشیار روانشناسی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، شهرکرد، ایران
چکیده
پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی سطوح مختلف آموزش برنامه غنی‌سازی زندگی زناشویی با توجه به آموزه‌های روان‌شناختی اسلامی بر دلزدگی زناشویی زوجین، به‌روش نیمه‌آزمایشی (با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون و پیگیری با گروه گواه) انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه والدین دانش‌آموزان دختر متوسطه اول شهر فارسان در سال 1398 بود که تعداد 120 نفر از ایشان به‌روش در دسترس انتخاب و در چهار گروه 30 نفره (سه گروه آزمایش و یک گروه گواه) گمارده شدند. در مرحله پیش‌آزمون، مقیاس دلزدگی زناشویی بر روی تمام گروه‌ها اجرا شد و گروه‌های آزمایش برنامه غنی‌سازی زندگی زناشویی بر اساس آموزه‌های روان‌شناختی اسلامی را دریافت نمودند. پس از آخرین جلسه مداخله و همچنین در مرحله پیگیری سه ماهه، پس‌آزمون بر روی همه گروه‌ها اجرا شد. داده‌های به‌دست آمده بااستفاده از روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر تجزیه و تحلیل شد. یافته‌ها نشان داد که بین دلزدگی زناشویی گروه‌های آزمایشی با یکدیگر و با گروه گواه تفاوت وجود دارد. بنابراین می‌توان گفت که میان تأثیر سطوح مختلف آموزش برنامه غنی‌سازی زندگی زناشویی بر دلزدگی تفاوت وجود دارد. همچنین میان  سطوح دلزدگی زناشویی گروه‌های آزمایشی با گروه گواه نیز تفاوت معنادار وجود دارد و ماندگاری برنامه مداخله‌ نیز پس از سه ماه پابرجا بود.
کلیدواژه‌ها
دلزدگی زناشویی؛ زوجین؛ آموزه‌های روان‌شناختی اسلام؛ غنی‌سازی زناشویی
اصل مقاله
  1. مقدمه

خانواده اولین و مهمترین نهاد اجتماعی است. جامعه سالم در گرو خانواده سالم و خانواده سالم در گرو داشتن زوجین سالم است. تعارضات و مشکلات زناشویی بین زوج‌‌ها امری اجتناب‌‌ناپذیر است و زمانی اتفاق می‌‌افتد که بین زوج‌‌ها عدم توافق و سازگاری رخ دهد. (ماخانوا، مک‌‌نولتی، ایکل، نیکونوا و مانر،[1] 2018) خانواده محیطی مقدس، باصفا و به تعبیر قرآن محل سکون و آرامش واقعی است (احمدی، 1382). خداوند در آیه 21 سوره روم می‌‌فرماید: «و از نشانه‏‌هاى او اینکه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و میانتان دوستى و رحمت نهاد، آرى در این [نعمت] براى مردمى که مى‏‌اندیشند قطعاً نشانه‌هایى است». لازمه تقویت زندگی خانوادگی ثبات، دوام، طرز نگرش و تعامل زوج‌‌ها با یکدیگر است (آنسا، نجما و نورین،[2] 2013). خانواده نهادی اجتماعی است که پایه و اساس ارتباط انسانی را تشکیل می‌‌دهد و در آن زن و مرد از طریق نیرویی رمزی ناشی از غرایز، آیین، شعائر و عشق‌به‌هم جذب می‌‌شوند و به‌‌طور آزادانه و کامل تسلیم یکدیگر می‌‌شوند تا واحد پویایی بنام خانواده را ایجاد کنند (آلسون، استوتزر و برنو،[3] 2009). تعارضات زناشویی باعث سست شدن روابط، افزایش مشکلات زناشویی و عدم ارضای نیازهای طبیعی زوجین می‌‌شود و با خطر فزاینده انواع اختلالات روانی همراه است و در صورت تداوم باعث دلزدگی زناشویی[4] می‌‌شود (کانسئون، بویر، هاتکینسون و ویلز،[5] 2019). دلزدگی نشانه فرسودگی عاطفی، زوال شخصیت و کاهش فضیلت شخصی و نتیجه‌‌گیری طولانی‌‌مدت زوجین در موقعیت‌‌هایی است که از نظر عاطفی و احساسی مطالبات زیادی دارند. دلزدگی به‌معنی فروپاشی جسمی، عاطفی و روانی است که از نبود تناسب بین انتظارات و واقعیت ناشی می‌‌شود. دلزدگی زناشویی به‌‌دلیل مجموعه‌‌ای از توقعات غیرمنطقی و غیر واقع‌‌بینانه، گذار از هیجانات، عدم ‌‌توجه و دقت زوجین نسبت به هم و نیازهای یکدیگر، عدم بیان احساسات و نیازها و فراز و نشیب‌‌های زندگی بروز می‌‌کند (پاینز، نل و همر،[6] 2011). دلزدگی از عشق روندی تدریجی دارد و کمتر به‌‌طور ناگهانی رخ می‌‌دهد (مطهری، بهزادپور و احمدی، 1392). بسیاری از ازدواج‌‌ها دلزدگی را تجربه می‌‌کنند، اما با کیفیت پایین ادامه می‌‌یابند و زندگی متأهلی بی‌‌ثباتی را تشکیل می‌‌دهند که متمایل به فروپاشی است و به‌‌طور یقین با فراوانی افکار و تصوراتی درباره جدایی همراه است (بشلیده، شریفی و کارسولی، 1390).

دلزدگی زناشویی با فروپاشی رابطه و توسعه آگاهی و توجه به اموری که به اندازه گذشته خوشایند نیستند، شروع می‌‌شود و اگر در این مرحله از پیشرفت آن جلوگیری نشود، تمام چیزها از مرحله بد به مرحله بدتر می‌‌رسد. (پاینز.، و همکاران، 2011) دلزدگی زناشویی عدم انطباق بین وضعیت موجود و وضعیت مورد انتظار است و وقتی به‌وجود می‌‌آید که وضعیت موجود فرد در روابط زناشویی با آنچه که وی انتظار دارد، منطبق نباشد و نارضایتی زناشویی وقتی ایجاد می‌شود که وضعیت موجود فرد در روابط زناشویی با وضعیت مورد انتظار فرد منطبق نباشد؛ یعنی حالتی که طی آن زن و شوهر از ازدواج با یکدیگر و با هم بودن احساس شادمانی و رضایت ندارند (لی، سان و چائو،[7] 2016). انباشته شدن تنش‌‌ها و سرخوردگی‌‌های زندگی روزمره موجبات فروپاشی و فرسایش زندگی و سرانجام دلزدگی را فراهم می‌‌کند (نعیم، 1387). عدم شناخت نیاز همسران توسط یکدیگر، مطرح نکردن نیازها و نیافتن راه‌حل سازنده و مثبت برای نیازها، استرس، ناکامی، سرخوردگی، خشم و سرانجام دلزدگی را به‌‌دنبال دارد (عطاری، پورمحمد و راهنورد، 1388). دلزدگی زناشویی با عدم تعادل میان منابع و تقاضا و با ناهمخوانی میان انتظارات و ایده‌‌آل‌‌های افراد از سویی و واقعیات از سوی دیگر شروع می‌‌شود. نتیجه این ناهمخوانی، استرس است. استرس ممکن است به‌‌طور آگاهانه و هوشیارانه مشاهده و درک شود یا به‌‌طور ناآگاهانه در مدت طولانی پایدار بماند. در مرحله نخست به‌‌تدریج افراد احساس فشار عاطفی، فرسودگی و خستگی می‌‌کنند. در مرحله بعد، تغییراتی در نگرش و رفتار افراد ایجاد می‌‌شود؛ در این مرحله افراد نگرش‌‌ خود را در مورد زندگی زناشویی و همسر تغییر می‌‌دهند که نتیجه آن دلزدگی است. دلزدگی با رشد آگاهی و توجه به چیزهایی که دیگر به اندازه گذشته خوشایند نیست، شروع می‌‌شود و به‌‌ندرت روند آن تدریجی است (اسکافلی و بونک،[8] 2013).

عوامل مختلفی مانند خلق‌‌وخوی همسر، درآمد و اشتغال همسر، تفاهم فکری (عقاید، باورها و ارزش‌‌ها)، ارضای جسمانی و روانی همسر و سبک‌‌های دلبستگی، دلزدگی زناشویی را تحت تأثیر قرار می‌‌دهد. متغیرهایی مانند بار مسئولیت‌‌های اضافی، فشار ناشی از تعهدات خانوادگی و مطالبات متناقض زوجین نسبت به یکدیگر نیز باعث تشدید دلزدگی زناشویی می‌‌شود. (پاینز.، و همکاران، 2011)

مذهب و خانواده به ارزش‌‌های مشابهی تأکید می‌‌کنند و پژوهشگران رابطه نزدیکی بین آن دو پیش‌‌بینی می‌‌کنند. این جهت‌‌گیری موجب این نگرش شده است که مذهب می‌‌تواند روابط زناشویی را تقویت کند و استحکام بخشد. (مصلحی، 1391) مذهب و پایبندی به آن به‌‌ویژه در جامعه اسلامی این سؤال را مطرح می‌‌کند که شادمانی و رضامندی زناشویی در سایه تعالیم الهی و پایبندی به آن چگونه است و آیا پایبندی به مذهب و آموزه‌‌های دینی می‌‌تواند تأثیری در سطح شادمانی زناشویی داشته باشد. یکی از مهمترین مسائلی که زمینه آرامش و شادمانی زناشویی را فراهم می‌‌کند پایبندی زوجین به دستورات مذهبی است. خوشبختی زناشویی زمانی محقق می‌‌شود که زوجین ارتباط خوبی با مبدأ آفرینش داشته باشند و پایبند به احکام و دستورات الهی باشند نه آنکه مسائل زندگی آنها را از یاد خدا غافل کند (ر.ک.، منافقون: 9). زندگی کم‌‌تعارض در سایه توجه به مسائل معنوی و پرورش اعتقادات مذهبی است. ارزش‌‌های دینی به زندگی معنا می‌‌بخشد و پناهگاهی در اوج بحران‌‌های زندگی است. اعتقادات مذهبی زیربنای شکل‌‌دهی به سبک زندگی است. این مسئله سبب می‌‌شود که فرد مسلمان نسبت به پرورش معنویت در خود و نزدیکانش مسئولیت و نقش ویژه‌‌ای داشته باشد. براساس آموزه‌‌های اسلامی زندگی که در آن معنویت باشد شیرین و گواراست (خطیب، 1390).

تاکنون در مورد مقایسه اثربخشی سطوح مختلف آموزش برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی بر دلزدگی زناشویی در داخل و خارج از کشور پژوهش مستقلی صورت نگرفته است، اما به‌‌طورکلی تحقیقاتی مرتبط با موضوع حاضر انجام شده است که عبارتند از: ربینسون و بلنتون[9] (2017) در مطالعه‌‌ بر روی 25 نفر از زوجین 30 سال و بالاتر نتیجه گرفتند که آموزش روابط زناشویی با جهت‌‌گیری مذهبی بر صمیمیت، کیفیت و تعهد زندگی زناشویی و کاهش دلزدگی تأثیر مثبت دارد. هالفورد، هیلپرت، بادنمن، کیتیا، لارسون و هلمان[10] (2015) در تحقیقی نشان دادند که آموزش مهارت‌‌های ارتباط زناشویی به زوجینی که رضایت‌‌مندی زناشویی ضعیفی دارند، می‌‌تواند سطح رضایت‌‌مندی آنها را تا حد قابل توجهی افزایش دهد و با بهبود کیفیت زندگی آنها دلزدگی زناشویی را کاهش دهد. ناتانیل و دیوید[11] (2009) در تحقیقی نشان دادند که آموزش براساس مذهب به حل تعارضات و دلزدگی زناشویی کمک می‌‌کند. ولستنسروفت و میشل[12] (2009) در پژوهشی دریافتند که آموزش مهارت‌‌های پس از اردواج بر افزایش رضایت زناشویی و کاهش دلزدگی در میان خانواده‌‌ها مؤثر بوده است. هیتون و پرات[13] (2004) در پژوهشی نشان دادند که بین عمل به باورهای دینی و میزان صمیمیت زناشویی، توافق، صادق بودن و عمل به تعهدات زوجین هم‌‌بستگی مثبت و معناداری وجود دارد. آقایوسفی، فتحی آشتیانی، علی‌اکبری و ایمانی‌‌فر (1395) در پژوهشی نشان دادند که غنی‌‌سازی زندگی زناشویی بر حل تعارض‌‌های زناشویی، بهزیستی اجتماعی و کیفیت زندگی زوجین مؤثر است. محمودزاد، حسینیان، احمدی و فاتحی‌‌زاده (1393) در تحقیق خود در مورد بررسی تأثیر آموزه‌‌های شناختی-رفتاری اسلام بر سازگاری، رضایت و صمیمیت زناشویی نشان دادند که این آموزه‌‌ها بر مؤلفه‌‌های فوق تأثیر مثبت دارد.

فتوحی بناب، حسینی‌‌نسب و هاشمی (1390) در تحقیقی دریافتند که زوج‌‌درمانی شناختی-رفتاری اسلامی بر خودشناسی زوج‌‌های ناساگار مؤثر است. خدایاری‌فرد (1386) در پژوهش خود در مورد رابطه نگرش مذهبی و رضایت‌‌مندی زناشویی نشان داد که بین نگرش مذهبی، رضایت‌‌مندی زناشویی و کاهش دلزدگی رابطه مثبت وجود دارد. پژوهش دیگری باعنوان رابطه بین تقیدات مذهبی و سازگاری زناشویی نشان داد که میزان سازگاری زناشویی زوجین با تقیدات مذهبی بالاتر به‌‌طور معناداری بیشتر از کسانی است که تقیدات مذهبی کمتری دارند (احمدی، 1385). در پژوهشی دیگر یافته‌‌های تحقیق حکایت از آن دارد که مشاوره اسلامی و آموزش بر مبنای آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلام بر سازگاری زناشویی و کاهش دلزدگی زوجین مؤثر است (دانش، 1383). در سال‌‌های اخیر به دلایل متعدد روانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گسترش روزافزون تعارضات و اختلافات زناشویی منجر به دلزدگی و در رأس آنها طلاق در جوامع مختلف بسیار دیده می‌‌شود‌‌ تا آنجا که می‌‌توان گفت طلاق و افزایش روزافزون آن در قرن حاضر برای زنان و مردان متأهل و کسانی که در تدارک تشکیل خانواده هستند، زنگ خطری است که مستلزم داشتن بصیرت کافی و آگاهی عمیق‌‌تر زوجین از خصوصیات اخلاقی و روحی یکدیگر در هنگام ازدواج است.

اکنون در بسیاری از کشورهای صنعتی و پیشرفته طلاق تا 50% افزایش داشته است. (موسوی، 1395) بنابراین، چون دامنه اختلافاتف ضربه‌‌های شدیدی بر کانون خانواده و روابط زناشویی همسران وارد می‌‌کند، ضروری است که با انجام پژوهش‌‌های متعدد در این حوزه و مقایسه اثربخشی سطوح مختلف برنامه‌‌های مختلف آموزشی درباره افزایش سطح مهارت و آگاهی زوجین از گسترش بیشتر مشکلات یاد شده پیشگیری کرد. بسیاری از مردم ایران به دین اسلام معتقدند و همچنین با توجه به این موضوع که هر شهر و منطقه‌‌ای در کشورمان نیز ممکن است به‌‌دلیل شرایط خاص فرهنگی و بومی در پاره‌‌ای از موارد روش‌‌هایی که با اعتقادات، فرهنگ و ارزش‌‌های مردم آن منطقه انطباق نداشته باشد برایشان کارایی لازم را نداشته باشد، لازم است در کنار روش‌ها و رویکردهای غنی‌سازی زندگی زناشویی به شکل کلی و با یک سطح یکسان، از روش‌های دیگر آموزش که در سطوح مختلف و مبتنی بر آموزه‌های روان‌شناختی اسلامی و متناسب با فرهنگ بومی هر شهر و منطقه هست نیز استفاده شود. دلیل سطح‌‌بندی این برنامه مداخله‌‌ای این است که از نظر زمان و محتوی در هر سطح، مقایسه‌‌ای صورت گیرد تا مشخص شود تأثیر این دو ویژگی بر متغیرهای وابسته پژوهش چگونه است. با آموزش این شیوه می‌‌توان خود را به ابزارهای جدید برخاسته از فرهنگ، ارزش‌‌ها و آیین ایرانی مجهز کرد و در هر موقعیت از روش متناسب با آن موقعیت استفاده کرد. جنبه نوآوری پژوهش حاضر نسبت به تحقیقات دیگر مقایسه سطوح مختلف برنامه آموزش غنی‌‌سازی زندگی زناشویی است. پژوهش حاضر به این پرسش‌‌ها پاسخ می‌‌دهد که آیا سطوح مختلف آموزش برنامه مذکور بر دلزدگی زناشویی زوجین تأثیر معنادار دارد و اگر این‌‌گونه است اثرگذاری سطوح مختلف این برنامه نسبت به یکدیگر چگونه است.

  1. شیوه اجرای پژوهش

2- 1. روش پژوهش

پژوهش حاضر به روش نیمه‌‌آزمایشی با طرح پیش‌‌آزمون-پس‌‌آزمون و گروه گواه با مرحله پیگیری انجام شد. از هر سه گروه آزمایش و  یک گروه گواه پیش‌‌آزمون گرفته شد. شرکت‌‌کنندگان گروه‌‌های آزمایش در سه سطح متفاوت از برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی براساس آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلام (متفاوت از نظر تعداد جلسات و محتوی) که به ترتیب شامل 6، 8 و 10 جلسه 5/1 ساعته در هفته بود، شرکت کردند. در این فاصله گروه گواه هیچ مداخله‌‌ای دریافت نکرد. پس از پایان جلسه آخر و سه ماه بعد از آخرین جلسه هر چهار گروه نمونه به‌‌طور مجدد پرسش‌‌نامه‌‌های دلزدگی زناشویی (MBS) را برای پیگیری تکمیل کردند.

2-    2. جامعه و نمونه آماری

جامعه آماری پژوهش حاضر 1152 نفر از زوجینی بودند که فرزندان دخترشان در سال تحصیلی 97-98 در دبیرستان‌‌های متوسطه اول شهر فارسان تحصیل می‌‌کردند. گروه نمونه پژوهش 120 نفر بودند که به روش نمونه‌‌گیری در دسترس انتخاب شدند. ملاک ورود افراد به پژوهش کسب نمره یک انحراف استاندارد بالاتر از نمره میانگین دلزدگی زناشویی بود. نمونه آماری به‌‌طور تصادفی در سه گروه آزمایش (هر گروه شامل پانزده زوج) و یک گروه گواه (شامل پانزده زوج) بودند. از 45 زوج گروه‌‌های آزمایش 42 زوج در هر سه گروه دوره آموزش را به پایان رساند و سایر زوج‌‌ها به‌‌دلیل غیبت بیش از دو جلسه از گروه کنار گذاشته شدند.

2-     3. ابزار پژوهش

2-    3- 1. مقیاس دلزدگی زناشویی

 مقیاس دلزدگی زناشویی یک ابزار خودسنجی است که توسط پاینز (1996) برای اندازه‌‌گیری میزان دلزدگی زناشویی در بین زوجین طراحی شده است. این پرسش‌‌نامه 20 سؤال دارد و هدف آن ارزیابی ابعاد رفتار افراد یعنی، نوع‌‌دوستی، وظیفه‌‌شناسی، جوانمردی، ادب، مهربانی و فضیلت مدنی است. این مقیاس 3 جزء اصلی ازپاافتادن جسمی، روانی و عاطفی دارد. تمام گویه‌‌ها با یک مقیاس هفت امتیازی پاسخ داده می‌‌شود. ضریب پایایی آزمون 89% برای یک دوره یک ماهه، 76% برای یک دوره دو ماهه و 66% برای یک دوره 4 ماهه بود. ثبات درونی برای بیشتر آزمودنی‌‌ها با ضریب آلفای کرونباخ سنجیده شده است که بین 91% تا 93%  می‌باشد. (پاینز، 1996)

2- 3- 2. بسته مداخله‌‌ای سطوح مختلف آموزش غنی‌‌سازی زندگی زناشویی براساس آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

این بسته مداخله‌‌ای توسط محقق با بهره‌‌گیری از مفاهیم آیات قرآن مجید، احادیث ائمه (ع) و سیره نبی مکرم اسلام (ص) و سایر منابع و کتب معتبر اسلامی مانند بحارالانوار، غررالحکم و درالکلم، وسائل الشیعه، صحیفه الرضا، کشف الغمه، دره البیضا و مقالات داخلی و خارجی تهیه شد. با توجه به اینکه باید به شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه مورد آزمون هم توجه می‌‌شد، تصمیم گرفته شد که بسته مداخله‌‌ای در سطوح مختلف از نظر میزان زمان آموزش و محتوی آموزشی گردآوری شود. به عبارت دیگر افرادی که مشکلات کمتر داشتند یعنی، آنها که کیفیت زندگی زناشویی بالاتر و دلزدگی زناشویی کمتر داشتند آموزش‌‌های سطح اول یا کوتاه‌‌مدت را دریافت کردند و با توجه به مؤلفه‌‌های یاد شده بسته آموزشی ارتقا پیدا کرد. این بسته با نظارت و مشورت اساتید راهنما و مشاور پژوهش تهیه و توسط تعدادی از اساتید این رشته در حوزه و دانشگاه بررسی شد و اصلاحات پیشنهادی آنها نیز اعمال گردید. سپس برای به‌دست آوردن روایی صوری، این برنامه بر روی گروه نمونه 15 نفره اجرا شد و روایی ظاهری آن نیز تأیید گردید. همچنین ضریب توافق (درونی) متخصصان درباره فرایند زمان، ساختار، محتوی و تمرین‌‌های بسته آموزشی 98% محاسبه شد.

جدول 1

مداخله سطح یک (کوتاه‌‌مدت)؛ آموزش برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی (برگرفته از آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی)

 شماره جلسه

خلاصه و اهداف

تکالیف

جلسه اول

بیان قواعد و مقررات و منطق جلسات با توجه به آموزه‌‌های اسلام و گرفتن پیش‌‌آزمون

 

جلسه دوم

شرح مفهوم ارتباط مؤثر و اهمیت آن در زندگی زوجین با توجه به آموزه‌‌های اسلام

تمرین ارتباط مؤثر توسط زوجین

جلسه سوم

بررسی تکالیف جلسه قبل و ارئه بازخورد، بیان و شرح مفهوم روابط زناشویی و اهمیت آن با توجه آموزه‌‌های اسلام

بیان نقاط قوت و ضعف در روابط زناشویی و بررسی آنها توسط زوج‌‌ها

جلسه چهارم

بررسی تکالیف جلسه قبل و ارئه بازخورد، شرح رویکرد اسلام در مورد دیدگاه زوجین نسبت به یکدیگر (امانت‌‌محور، مالکیت‌‌محور) و اثرات آن در زندگی همسران

تمرین دیدگاه امانت‌‌محور توسط زوجین در رابطه با یکدیگر

جلسه پنجم

بررسی تکالیف جلسه قبل و ارئه بازخورد، بیان حقوق زن و مرد نسبت به یکدیگر با توجه به آموزه‌‌های اسلام

برشمردن حقوق اساسی و متقابل زوجین و اثرات توجه به آنها در زندگی

جلسه ششم

بررسی تکالیف. ارائه خلاصه‌‌ای از جلسات گذشته و جمع‌‌بندی مباحث- انجام پس‌‌آزمون

 

 

جدول 2

مداخله سطح دو (میان‌‌مدت)؛ آموزش برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی (برگرفته از آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی)

شماره جلسات

                                      خلاصه و اهداف

تکالیف

جلسه اول

بیان مقررات و قواعد گروه و منطق جلسات -برقراری رابطه حسنه- انجام پیش‌‌آزمون

 

جلسه دوم

شرح مفهوم مدیریت خانواده و اهمیت آن با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

زوجین هر کدام نقش خود در مدیریت خانواده را بیان کنند

جلسه سوم

بررسی تکالیف جلسه قبل و ارئه بازخورد، بیان تفاوت‌‌های جنسیتی زوجین با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

هر کدام از زوجین باید تفاوت‌‌های جنسیتی خود را با طرف مقابل برشمارد

جلسه چهارم

مرور تکالیف جلسه قبل و ارئه بازخورد، بیان اهمیت رازداری میان زوجین با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

بیان مواردی از رازداری یا عدم رازداری و پیامدهای آن توسط زوجین

جلسه پنجم

بررسی تکالیف جلسه قبل و ارئه بازخورد توسط پژوهشگر، بیان مفهوم سوء ظن و اهمیت آگاهی از اثرات آن بر روابط زوجین با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

زوجین هر کدام به نمونه‌‌هایی از سوء ظن و اثر آن بر طرف مقابل اشاره کند

جلسه ششم

بررسی تکالیف جلسه قبل و ارئه بازخورد، شرح مفهوم شرب خمر، اعتیاد و قمار و اثرات آن بر زندگی زوجین با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

برشمردن عوارض متعدد اعتیاد و شرب خمر بر زندگی مشترک توسط زوج‌‌ها

جلسه هفتم

مرور تکالیف جلسه قبل و ارئه بازخورد، بیان مفهوم تابو و تعصب‌‌های غیر منطقی و اثرات آن بر زندگی زوجین با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

بیان نمونه‌‌هایی از تابو و تعصبات بی‌‌جا و اثرات منفی آنها بر زندگی مشترک توسط زوجین

جلسه هشتم

بررسی تکالیف -ارائه خلاصه‌‌ای از جلسات گذشته و جمع‌‌بندی موضوعات مطرح‌‌شده- انجام پس‌‌آزمون

 

 

جدول 3

مداخله سطح سه (بلندمدت)؛ آموزش برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی (برگرفته از آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی)

شماره جلسات

                                             خلاصه و اهداف

تکالیف

جلسه اول

بیان قوانین و مقررات گروه و منطق جلسات -برقراری رابطه حسنه- انجام پیش‌‌آزمون

 

جلسه دوم

بیان اولویت‌‌بندی‌‌های زوجین نسبت به یکدیگر در زندگی مشترک با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

زوجین برخی اولویت‌‌بندی‌‌های خود نسبت به طرف مقابل در زندگی مشترک را بیان می‌‌کنند

جلسه سوم

بررسی تکالیف جلسه قبل و ارائه بازخورد، بیان مفهوم زینت و آراستگی زوجین با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

شرح آثار آراستگی و پاکیزگی بر طرف دیگر توسط هر زوج

جلسه چهارم

مرور تکالیف جلسه قبل و ارائه بازخورد، شرح مفهوم توجه و همدلی زوجین و اهمیت آن با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

بیان اثرات توجه و همدلی به طرف مقابل توسط هر کدام از زوجین

جلسه پنجم

بررسی تکالیف جلسه قبل و ارائه بازخورد، بیان مفهوم خرافه و جادو و تأثیر آنها بر روابط زوجین با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

زوجین نمونه‌‌هایی از اعتقادات خرافی در زندگی زناشویی و اثرات آنها را بیان می‌‌کنند

جلسه ششم

مرور تکالیف جلسه قبل و ارائه بازخورد، شرح مفهوم عشق‌‌ورزی زوجین و اهمیت آن با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

شرح اثرات عشق‌‌ورزی در زندگی مشترک توسط زوجین

جلسه هفتم

بررسی تکالیف جلسه قبل و ارائه بازخورد، شرح اهمیت صبر و شکیبایی در برابر مشکلات و تقویت قدرت تاب‌‌آوری با توجه به آموزهه‌‌ای روان‌‌شناختی اسلامی

بیان برخی شرایط مهم در زندگی زناشویی توسط زوجین که صبر و تاب‌‌آوری می‌‌تواند در آنها نقش اثرگذار داشته باشد

جلسه هشتم

مرور و بررسی تکالیف جلسه قبل و ارائه بازخورد، بیان مفهوم صداقت و اعتماد همسران و اهمیت آن با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

 شرح اثرات اعتماد و صداقت متقابل توسط زوجین

جلسه نهم

بررسی تکالیف جلسه گذشته و دادن بازخورد به زوجین، بیان مفهوم خویشتن‌‌داری و خودکنترلی زوجین و اهمیت آن با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی

زوجین نمونه‌‌هایی از خودکنترلی و اثرات آن در زندگی مشترک را بیان می‌‌کنند

جلسه دهم

 بررسی تکالیف –جمع‌‌بندی و ارائه خلاصه جلسات- انجام پس‌‌آزمون

 

 

  1. یافته‌‌های پژوهش

جدول 4

میانگین و انحراف معیار متغیر دلزدگی زناشویی

 

پیش‌‌آزمون

پس‌‌آزمون

پیگیری

میانگین

انحراف معیار

میانگین

انحراف معیار

میانگین

انحراف معیار

مداخله سطح یک

81/3

938/

61/3

848/

62/3

853/

مداخله سطح دو

21/4

605/

46/3

561/

56/3

561/

مداخله سطح سه

93/3

699/

30/3

598//

31/3

938/

گواه

77/3

957/

83/3

938/

81/3

768/

 

همان‌‌طورکه در جدول 4 مشاهده می‌‌شود اختلاف میانگین در مرحله پیش‌‌آزمون و پس‌‌آزمون در سطح 1، 2 و 3 محسوس است، اما در گروه گواه بین میانگین پیش‌‌آزمون، پس‌‌آزمون و پیگیری تفاوت قابل ملاحظه‌‌ای نیست.

 

جدول 5

آزمون لوین برای بررسی نرمال بودن متغیر دلزدگی زناشویی

 

f

df 1

df2

سطح معنی‌‌داری

پیش‌‌آزمون

66/1

3

54

18/

پس‌‌آزمون

42/1

3

54

24/

پیگیری

36/1

3

54

26/

همان‌‌طورکه در جدول 5 دیده می‌‌شود فرض نرمال‌‌بودن و برقراری واریانس‌‌ها براساس آزمون کلموگورف – اسمیرنوف (66/1؛ 18/<p) (42/1؛ 24/<p)، آزمون لوین (36/1؛ 26/<p) بررسی شد که معنی‌دار نشدند. بنابراین، می‌‌توان گفت که پیش‌‌فرض‌‌های نرمال‌‌بودن و برقراری واریانس‌‌ها در پژوهش برقرار است.

جدول6

اثر موچلی برای بررسی همگنی کواریانس‌‌ها

موچلی

df

سطح معنی‌داری

50/

2

00/

 

همان‌‌طورکه در جدول 6 دیده می‌‌شود فرض همگن ‌‌بودن کواریانس‌‌ها با استفاده از آزمون پیش‌‌فرض کرویت موخلی بررسی شد که با توجه به نتایج، این آزمون (50/0=W، 2 = df، 05/0> p) معنی‌‌دار شد. از آزمون گرین‌‌هاوس‌‌گیرز[14]استفاده شد که نتایج این آزمون (27/115=F، 07/1 = df، 05/0> p) نشان داد که فرض همگنی کواریانس‌‌ها برقرار است.

 

جدول 7

نتایج آزمون چند متغیره نمرات دلزدگی زناشویی

اثر

آزمون

ارزش

f

Df فرضیه

df خطا

سطح معنی‌‌داری

ضریب اتا

گروه و پیش‌‌آزمون

اثر پیلایی

57/

18/7

6

108

00/

28/

لامبدای ویلکز

44/

77/8

6

106

00/

33/

هتلینگ

20/1

41/10

6

104

00/

37/

ریشه روی

16/1

04/21

6

54

00/

53/

 

همان‌‌طورکه در جدول 7 دیده می‌‌شود، براساس آزمون لامبدای ویلکز اجرا شده مقدار f محاسبه شده برابر با 77/8 و سطح معنی‌‌داری کوچک‌‌تر از 01% است. بنابراین، فرض بین گروه‌‌ها در متغیر دلزدگی زناشویی تفاوت معنی‌‌داری داشت.

جدول 8

مقایسه اثر بین‌‌گروهی در دلزدگی زناشویی

 

مجموع مجذورات

df

میانیگن مجذورات

f

سطح معنی‌‌داری

ضریب اتا

گروه و پیش‌‌آزمون

53/390

3

17/130

89/10

00/

36/

02/135

3

00/45

36/11

00/

37/

 

در جدول 8 نیز نتایج تحلیل کواریانس تأثیر آموزش برنامه غنی‌‌سازی رویکرد اسلامی بر کاهش دلزدگی زوج‌‌ها نشان داده شده است. نتایج نشان داد که آموزش غنی‌‌سازی زندگی زناشویی براساس رویکرد اسلامی بین مرحله پیش‌‌آزمون و پس‌‌آزمون تفاوت معنی‌‌داری داشته است. بنابراین، آموزش صورت گرفته مؤثر بوده است (05/0>p).

  1. بحث و نتیجه‌‌گیری

پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی سطوح مختلف آموزش برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی مبتنی بر آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی بر دلزدگی زناشویی زوجین انجام شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که آموزش سطوح مختلف برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی مبتنی برآموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی باعث کاهش دلزدگی زناشویی زوجین شده است. یافته‌‌های تحقیق حاضر نشان داد که میان اثربخشی سطوح مختلف آموزش برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی مبتنی بر آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی با یکدیگر نیز تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارت دیگر یافته‌‌ها نشان داد که سطح دو این برنامه و بعد از آن سطح سه و سطح یک به ترتیب بیشترین اثربخشی را در کاهش دلزدگی زناشویی زوجین داشته‌‌اند. نتیجه به‌دست آمده با پژوهش‌‌های آقایوسفی و همکاران (1395)، محمودزاده و همکاران (1393)، فتوحی بناب و همکاران (1390)، خدایاری‌‌فرد (1386)، احمدی و همکاران (1385)، ربینسون و همکاران (2017)، هالفورد و همکاران (2015)، ناتانیل و دیوید (2009) و میشل و ولستنروفت (2009) هماهنگ است.

خداوند متعال در آیه 21 سوره روم می‌‌فرماید: «و از نشانه‏‌هاى او اینکه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و میانتان دوستى و رحمت نهاد، آرى در این [نعمت] براى مردمى که مى‏‌اندیشند قطعاً نشانه‌هایى است». خداوند خانواده را کانون مودت و رحمت قرار داده است و مودت و رحمت جان‌‌مایه تحکیم پیوند خانوادگی است. هرچه این جان‌‌مایه تقویت شود نهاد خانواده و روابط میان زوجین مستحکم‌‌تر می‌‌شود و آرامش بیشتری بر زندگی حاکم می‌‌شود. (افروز، 1394) برای دستیابی به این آرامش، توجه به توانمندی‌‌های زوجین در ابعاد آموزه‌‌های دینی، شناختی، رفتاری، نگرشی، حسن ظن و داشتن نگرش مثبت به وجود همسر مهم است (فقهی، 1392). براین‌‌اساس، با تمرکز بر نقاط قوت زوجین و ایجاد روابط سالم میان آنها می‌‌توان با تغییر نگرش و به تبع آن اصلاح رفتارهای مشکل‌‌آفرین همسران گام‌‌های اساسی برداشت. در تبیین یافته پژوهش حاضر می‌‌توان گفت که محتوی این برنامه که به زوجین ارائه شد شامل برخی مهارت‌‌های ضروری زندگی زناشویی مانند مهارت ارتباط مؤثر، خودکنترلی، همدلی، مدیریت خانواده، مهارت‌‌های زناشویی و تقویت دانش زوجین در زمینه حقوق متقابل یکدیگر، اهمیت و تأثیر صداقت و اعتماد در زندگی، شناخت تفاوت‌‌های جنسی، اهمیت زینت و آراستگی و مهارت برخورد با همسر معتاد یا اهل شرب خمر با توجه به آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی بود. بنابراین، انتظار است که چنین برنامه‌‌ای هدفمند که مبانی نظری قوی برگرفته از مبانی روان‌‌شناختی و آموزه‌‌های اسلامی دارد، بتواند در کاهش دلزدگی زناشویی زوجین مؤثر باشد.

در تبیینی دیگر می‌‌توان اظهار کرد که چون در جلسات آموزش تلاش بر آن بود که با مشارکت زوجین و انجام تکالیف ارائه شده راه‌‌حل‌‌هایی برای تقویت زندگی زناشویی مبتنی بر آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی با بیان نمونه‌‌هایی از منابع معتبر در حیطه روابط همسران ارائه شود، انتظار می‌‌رود در هر آموزش به‌‌واسطه افزایش آگاهی و اصلاح نگرش زوجین تغییرات مثبت در کیفیت زندگی زناشویی زوجین رخ دهد و میزان دلزدگی آنها نسبت به یکدیگر کم شود. در تبیینی دیگر می‌‌توان گفت که چون سطوح مختلف این برنامه آموزشی به همه ابعاد زندگی زوجین از جمله جنبه‌‌های زیست‌‌شناختی، روان‌‌شناختی، اجتماعی، معنوی، بین‌‌فردی و اخلاقی توجه کرده است، پس کاهش دلزدگی زناشویی انتظاری بعید نیست. در یک تبیین کلی دیگر می‌‌توان گفت که آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی جزئی از فرهنگ و اعتقادات دینی و مذهبی زوجین کشور است و تمام جوانب زندگی خانواده‌‌ها و زوجین ایرانی به‌گونه‌ای وابسته به این آموزه‌‌هاست و آنها تمایل دارند رفتارهای خود را با آموزه‌‌های اسلامی انطباق دهند و براساس آن عمل کنند. بنابراین، انتظار می‌‌رود آگاهی از این آموزه‌‌ها و عمل به آنها تأثیرات مثبت و ماندگاری بر زوجین داشته باشد و باعث کاهش دلزدگی آنها شود.

سطح دو آموزش برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی مبتنی بر آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی بیشترین اثرگذاری را در کاهش دلزدگی زناشویی زوجین دارد. در تبیین این موضوع می‌‌توان گفت که با توجه به آسیب‌‌های اجتماعی موجود و فرهنگ زناشویی خاص منطقه، این مطلب دور از انتظار نیست که با ارائه آموزش‌‌های لازم در ارتباط با برخورد مناسب و افزایش دانش زوجین از سویی و اصلاح نگرش آنها و به تبع آن تغییر سازنده از سوی دیگر دلزدگی زناشویی در آنها کم شود.

در تبیین این موضوع که چرا سطح سه آموزش یادشده بعد از سطح دو تأثیر چشم‌‌گیرتری در کاهش دلزدگی زناشویی زوجین نسبت به سطح یک داشته است، می‌‌توان گفت که علاوه‌‌بر تعداد جلسات بیشتر در این سطح، آموزش مفاهیم مهمی مانند همدلی متقابل زوجین نسبت به یکدیگر، اهمیت عشق‌‌ورزی زوجین و شیوه‌‌های ابراز آن با توجه به آموزه‌‌های بی‌‌بدیل اسلامی، آموزش پرهیز از خرافه و جادو و طرز برخورد با این امور موهوم از دیدگاه اسلام و آموزش شیوه‌‌های خویشتن‌‌داری و خودکنترلی با توجه به رویکردهای ناب اسلام، دور از انتظار نیست که دلزدگی زناشویی زوجین به‌طور معناداری کم شود.

پژوهش حاضر باوجود بدیع‌‌بودن و مشخص‌‌بودن جامعه آماری محدودیت‌‌هایی نیز داشته است که تعمیم نتایج را با احتیاط مواجه می‌‌کند از جمله: محدودکردن پژوهش به گروه خاصی از زوجین که فرزندان آنها دانش‌‌آموزان دختر مقطع متوسطه اول بودند، ابزار خاص جمع‌‌آوری اطلاعات و نمونه کوچکی از جامعه آماری. با توجه به اینکه یافته‌های تحقیق نشان داد که آموزش سطوح مختلف برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی مبتنی بر آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی باعث کاهش دلزدگی زناشویی زوجین شده است، پیشنهاد می‌‌شود به‌دلیل گستردگی و تأثیرگذاری آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی در تمام ابعاد زندگی زوجین از برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی مبتنی بر آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی به عنوان یکی از برنامه‌‌های اصلی آموزش پیش از ازدواج استفاده شود. همچنین پیشنهاد می‌‌شود برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی مبتنی بر آموزه‌‌های روان‌‌شناختی اسلامی با یک برنامه غنی‌‌سازی زندگی زناشویی براساس سایر رویکردها مقایسه شود.


[1]. Makhanova. A., McNulty. JK., Eckel. LA., Nikonova. L., & Maner. JK.

[2]. Aneesa, A., Najma, I. M., & Noreen, A. K.

[3]. Alson, S., & Bruno, S. F.

[4]. Marital bournout

[5]. Kansoun, Z., Boyer, L., Hodgkinson, M., Villes, V., & Fond, G.

[6]. Pines, A. M., & Neal, M. B., & Hammer, L. B.

[7]. Lee, Ty., Sun, GH., & Chao, SC.

[8]. Schufeli, W. B., & Bunk, B. P.

[9]. Robinson, L., & Blanton, P.

[10]. Halford, W. K., Hilpert, P., Bodenmann, G., Keithia, L., Larson, J., & Holman, T.

[11]. Nathaniel, M., & David, C.

[12]. Wolstensroft., & Micheel, J.

[13] . Heaton, T. B., & Pratt, E. L.

1. Green House Geisser

مراجع

* قرآن کریم (1389). مترجم: محمد مهدی، فولادوند. قم: چاپخانه بزرگ قرآن کریم.

1. احمدی، خدابخش (1382). بررسی عوامل مؤثر بر سازگاری زوجین و مقایسه دو روش مداخله‌‌ای تغییر شیوه زندگی و حل مشکل خانوادگی در کاهش ناسازگاری زناشویی. رساله دکتری چاپ نشده. دانشگاه علامه طباطبایی.

2. احمدی، خدابخش (1385). بررسی رابطه میان تقیدات مذهبی و سازگاری زناشویی. نشریه خانواده‌‌پژوهی، 5(2)، 55-65.

3. افروز، غلامعلی (1394). روان‌‌شناسی ازدواج و شکوه همسری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

4. آقایوسفی، علیرضا.، فتحی آشتیانی، علی.، علی‌‌اکبری، مهناز.، و ایمانی‌‌فر، حمیدرضا (1395). اثربخشی رویکرد غنی‌‌سازی زندگی زناشویی مبتنی بر نظریه انتخاب بر تعارض‌‌های زناشویی و بهزیستی اجتماعی. نشریه علمی پژوهشی زن و جامعه، 7(2)، 1-20.

5. پاینز، آیالامالاچ (1996). چه کنیم تا عشق رویایی به دلزدگی نینجامد. مترجم: شاداب، فاطمه. تهران: انتشارات ققنوس.

6. خدایاری‌‌فرد، محمد (1386). رابطه نگرش مذهبی با رضایت‌‌مندی زناشویی در دانشجویان متأهل. نشریه خانواده‌‌پژوهی، 10(3)، 612-620.

7. خطیب، سید مهدی (1390). رابطه بین سبک زندگی مذهبی و سلامت روانی با توجه به مؤلفه‌‌های شخصیتی. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد روان‌‌شناسی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

8. دانش، عصمت (1383). تأثیر خودشناسی اسلامی در افزایش سازگاری زناشویی. نشریه تازه‌‌ها و پژوهش‌‌های مشاوره، 11(3)، 8- 30.

9. شریفی، مرضیه.، کارسولی، سلیمان.، و بشلیده، کیومرث (1390). اثربخشی بازآموزی اسنادی در کاهش فرسودگی زناشویی و احتمال طلاق در زوجین متقاضی طلاق. نشریه روان‌‌درمانی و مشاوره خانواده، 2(1)، 213- 225.

10. عطاری، یوسف‌‌علی.، پورمحمد، حسین.، و راهنورد، سیما (1388). اثربخشی آموزش مهارت‌‌های ارتباطی به‌شیوه برنامه ارتباطی زوجین بر کاهش دلزدگی زناشویی در زوجین. نشریه اندیشه و رفتار، 4(14)، 25-34.

11. فتوحی بناب، سهراب.، حسینی‌‌نسب، داوود.، و هاشمی، تهمینه (1390). بررسی اثربخشی زوج‌‌درمانی شناختی رفتاری اسلامی و تحلیل رفتار متقابل بر خودشناسی زوج‌‌های ناسازگار. نشریه مطالعات روان‌‌شناختی، 7(2)، 35-58.

12. فقهی، علی‌‌نقی (1392). نگاه تربیتی به روابط عاطفی زوجین در آموزه‌‌های دینی. نشریه تربیت اسلامی، 17(18)، 75-101.

13. محمودزاده، اعظم.، حسینیان، سیمین.، احمدی، احمد.، و فاتحی‌‌زاده، مریم (1393). بررسی تأثیر زوج‌‌درمانی اسلامی بر صمیمیت زناشویی. نشریه روان‌‌شناسی و دین، 1(7)، 59-70.

14. مصلحی، جواد (1391). رابطه همانندی/تضاد ویژگی ویژگی‌‌های شخصیتی (درون‌‌گرایی/ برون‌‌گرایی) و رضایت زناشویی با توجه به پایبندی مذهبی زوجین. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد روان‌‌شناسی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

15. مطهری، زهراسادات.، احمدی، خدابخش.، و بهزادپور، سمانه (1392). اثر حضور ذهن بر کاهش دلزدگی زناشویی ماداران دارای نقص توجه بیش‌‌فعالی. نشریه مشاوره و روان‌‌درمانی خانواده، 3(4)، 591- 613.

16. موسوی، سیدابراهیم (1395). بررسی تأثیر خانواده‌‌درمانی ساختی بر کاهش اختلالات رفتاری و رفتارهای نافرمانی ستیزه‌‌جویی در کودکان10-5 سال. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علوم پزشکی تهران.

17. نعیم، سامیه (1387). رابطه بین دلزدگی زناشویی، روابط صمیمی با همسر و تعارضات زناشویی با خشونت علیه زنان شهر ایلام. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد روان‌‌شناسی عمومی. دانشگاه آزاد سلامی واحد اهواز.

18. Alson, S., & Bruno, S. F. (2009). Dose marriage make people happy,or do happy people get married? the journal socio-economice, 35, 326-367.         

19. Aneesa, A., Najma, I. M., & Noreen, A. K. (2013). Family communication and family system as the predictors of family satisfaction in adolescents. Journal of Psychology, 10(6), 258- 264.

20. Halford, W. K., Hilpert, P., Bodenmann, G., Keithia, L., Larson, J., & Holman, T. (2015). Immediate Effect of Couple Relationship Education on Low-Satisfaction Couples: Randomized Clinical Trial Plus an Uncontrolled Trial Replication. Journal of behavior therapy, 64 (3), 409–421.

21. Heaton, T. B., & Pratt, E. L. (2004). The Effects of Religious Homogamy on Marital Satisfaction and Stability. Journal of Family Issues, 11(2), 191-200.

22. Kansoun, Z., Boyer, L., Hodgkinson, M., Villes, V., & Fond, G. (2019). Burnout in French physician. A systematic review and meta- analysis. J Affect Disord Journal, 246, 132- 147.

23. Lee, Ty., Sun, GH., & Chao, SC. (2016). The effect of an infertility diognasis on the distress, mrital between husbands and wives in taiwan. Journal Hum Repord, 16, 1757-1762.

24. Makhanova, A., McNulty, JK., Eckel, LA., Nikonova, L., & Maner, JK. (2018). Sex differences in testosterone reactivity during marital conflict. Horm Behav, 105, 7-22.

25. Nathaniel, M., & David, C. (2009). Family relation. Journal of family therapy, 34, 65-78.

26. Pines, A. M., & Neal, M. B., & Hammer, L. B. (2011). Job burnout and couple burnout I in dual- earner couples in the sandwiched generation. Journal Social psychology Quartery, 74, 361-368.

27. Robinson, L., & Blanton, P. (2017). Marital strengths in enduring marriages. Family Relation Journal, 42(1), 38- 45.

28. Schufeli, W. B., & Bunk, B. P. (2013). Burnout, an overview of 25 years of research and theorizing. The Handbook of work and health psychology.

29.Wolstensroft., & Micheel, J. (2009). Burnout and marital adjustment in urban and rural clergy families. the journal of florida state university, 32, 63-75.

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 1,415
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 602


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب