- مقدمه
خانواده نهادی اجتماعی است که پایه و اساس ارتباط انسانی را تشکیل می‌دهد و در آن زن و مرد با یک نیروی رمزی ناشی از غرایز، آیین، شعائر و عشق، به هم جذب می‌شوند تا واحد پویایی به‌‌نام خانواده را ایجاد کنند. (استوتزر و فری،[1] 2009) تعارضات و مشکلات زناشویی بین زوج‌ها امری اجتناب‌ناپذیر است و زمانی اتفاق می‌افتد که بین زوج‌ها عدم توافق و عدم سازگاری رخ دهد (ماخانوا، مک‌نولتی، ایکل، نیکونوا و مانر،[2] 2018). ازدواجی را می‌توان موفق نامید که در آن رضایت زناشویی بالا باشد و زوجین با یکدیگر سازگاری و تفاهم داشته باشند (بردبوری، فینچام و بیچ،[3] 2000). در سال‌های اخیر پژوهشهای کیفی مختلفی در مورد عوامل موفقیت ازدواج در ایران انجام شده است. زندگی مشترک موفق تحت تأثیر احساس آزادی، پذیرش تفاوت‌های شخصیتی، درک متقابل، گفت‌‌وگوی باز و بی‌پرده، کسب مهارت‌های همسری، قدردانی، شفافیت امور مالی، تربیت فرزندان، تفریحات مشترک، عشق و دوست‌داشتن، رضایت جنسی، سازگاری با والدگری، انتظارات خانواده اصلی، رشد شخصی، همراهی با همسر، ایجاد آیین‌های مشترک زوجی و رسیدگی به تعارضات زوجی است (هاشمی گل‌مهر، 1397).
جهان‌علی‌خواه (1397) در پژوهش خود ویژگی‌های خانواده موفق را نشاط، شادی و آرامش در زندگی، درک شرایط یکدیگر، همفکربودن و تفاهم، عشق، کمک به یکدیگر، رفتار منطقی، اطمینان به یکدیگر، نقش حامی، مستقل‌‌بودن، انعطافپذیری، مسئولیتپذیری، پاک‌‌دامنی، فضایل اخلاقی نیکو و داشتن خانواده خوب میداند. همچنین ویژگی‌های خانواده ناموفق را نبود عشق، تضاد در روابط، نبود نشاط و آسایش، بی‌‌اعتمادی، نبود احترام، خیانت، روابط جنسی نامناسب، زندگی کساالت‌‌بار و مشکلات مربوط به همسرگزینی، برخی ویژگی‌های شخصیتی مثل اخلاق دوگانه، خودخواهی، افسردگی، بی‌‌مسئولیتی، نداشتن استقلال فکری، احساسات نامناسب، اخلاق ناپسند، تفاوت‌های فرهنگی– اجتماعی، مشکلات اجتماعی، مشکلات اقتصادی، تفاوت خانواده‌های اصلی و روابط نامناسب خانوادهها برمی‌شمارد. حاتمی ورزنه (1394) نیز عوامل شکلگیری زندگی مشترک پایدار را داشتن آمادگی نسبی پیش از ازدواج، استقلال نسبی پیش از ازدواج، داشتن علاقه اولیه، آشنایی پیش از ازدواج، انتخاب همراه با میل خود، انتخاب آگاهانه، نگرش‌های مؤثر، ویژگی‌های شخصیتی مناسب، رابطه همسری و والدگری کارآمد، ظرفیت‌های مناسب مالی و شغلی، گذشت، حل مسئله، عذرخواهی، شوخ‌طبعی و اتخاذ رفتارهای تعدیل‌کننده مشکل زوجین از سوی خانواده‌های اصلی میداند. صاحبدل، زهراکار و دلاور (1394) شاخصهای ازدواج موفق را شامل شاخصهای فردی، شاخصهای تعاملی، شاخصهای مربوط به خانواده اصلی و شاخصهای فرهنگی میداند. خدادادی‌سنگده، نظری، احمدی و حسنی (1394) نیز عوامل مختلفی مانند مسئولیتپذیری، گذشت، پختگی، تعهد، قدردانی، صمیمیت، تلاش برای خشنودی یکدیگر، حمایت متقابل، رضایت جنسی، نظارت، انعطافپذیری، اوقات فراغت، مدگرا نبودن و ارتباط با اقوام و آشنایان را در ایجاد یک خانواده سالم مهم میداند. کریمی‌ثانی و احیایی، اسماعیلی، فلسفی‌نژاد (1391) عوامل ازدواج موفق را شامل پنج طبقه اصلی می‌دانند که عبارتند از: عوامل ارتباطی (شامل بعد اخلاقی ارتباط، تعامل منطقی، بعد عاطفی و بعد اعتمادی)، عوامل فردی و شخصیتی (شامل اجتماعی‌‌بودن، مهربان‌‌بودن، صبور و باگذشت‌‌بودن، انعطافپذیری، وجدانی‌‌بودن، متعهدبودن و اعتمادبه نفس)، عوامل خانوادگی (شامل فرهنگ خانواده، شناخت کافی از خانواده همسر، تعهد فرد نسبت به خانواده)، عوامل اخلاقی و معنوی (شامل صداقت، ایمان و تشابه مذهبی، احترام متقابل، اخلاق نیکو و مسئولیتپذیری) و عوامل اجتماعی و فرهنگی (شامل اقتصاد، رسوم، مذهب، ارزش‌ها و تحصیلات).
آمار فزاینده طلاق و ازدواج‌های ناموفق در ایران انگیزه اصلی انجام پژوهش حاضر است. براساس آخرین اطلاعات مربوط به آمار طلاق در ایران مشخص شده است که آمار طلاق سیری صعودی دارد؛ مرور جدیدترین آمار ثبت احوال ایران نشان می‌دهد که میزان طلاق در پنج سال گذشته 37% رشد داشته است و بیشترین آنها مربوط به زوج‌های زیر 30 سال است. براساس آمار منتشرشده از سوی سازمان ثبت احوال کشور (1394) آمار طلاق کشور ایران در پنج سال (از سال 1389 تا سال 1394) به‌ترتیب رشد 9/1، 4، 5، 2/3 و 6 درصدی داشته است. آمار سال 1394 طلاق در کشور نشان می‌دهد که 9/23 % از ازدواج‌ها به طلاق منجر می‌‌شود (مرکز آمار ایران، 1395). این آمار در سال 95 به 6/25 % و در سال 96 به 7/28 % (2/29 طبق آمار بازبینی‌شده) رسید. (سازمان ثبت احوال، 1397). قابل تأمل است که براساس آمار سال 96، 5/19 % از طلاق‌ها در سال اول، 7/41 % طلاق‌ها در 4 سال اول و 45 % طلاق‌ها در 5 سال اول زندگی مشترک اتفاق می‌افتد (سازمان ثبت احوال، 1397). به‌‌طور تقریبی بیشتر اطلاعات مطالعات قبلی در این موضوع، با روش داده‌بنیاد و با مصاحبه‌هایی در زمینه تجربه زیستی افراد از زندگی مشترک جمع‌آوری شده است. بدین معنی که بخشی از اطلاعات موجود در این حوزه که در ادبیات پژوهشی وجود دارد، نادیده گرفته شده است. همچنین دلیل انجام فراترکیب ثبات زناشویی در پژوهش حاضر، مطالعات قبلی مشابه در ایران این بود؛ هر کدام از پژوهشهای قبلی ثبات زناشویی را از بعدی خاص بررسی کرده‌‌اند. روش فراترکیب در پژوهش حاضر با ترکیب یافته‌های مطالعات متعدد، تفسیر جدید و منسجمی از یافته‌ها ارائه داده و به توسعه نظریه‌های متوسط کمک نموده است (انیل، جینکس و انگ،[4] 2007؛ اسماعیلی، صادقی و اشک‌تراب،[5] 2016).
در حوزه ثبات زناشویی ایرانی- اسلامی پژوهش فراترکیبی جامعی که بتوان براساس آن مدلی جمعی ارائه داد و به آن استناد کرد، وجود ندارد. تأثیر جنبه اسلامی فرهنگ ایرانی بر کنش‌های فردی و اجتماعی ایرانیان انکارناپذیر است. جنبه‌ای که در پژوهشهای گذشته به‌‌دلیل اقتضای روشی مورد اهتمام نبوده است، درحالی‌که روش فراترکیب این امکان را فراهم می‌کند که از محتوای اسلامی مرتبط نیز بهره برد. پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل ثبات زناشویی انجام شده است که هم برای جوانان داوطلب ازدواج و هم برای خانواده که جزء مهم تشکیل‌‌دهنده جامعه و بسیار مهم است.
با توجه به میزان تأثیر ثبات زناشویی در سلامت فرد و جامعه، رشد روزافزون آمار طلاق‌های حقوقی و عاطفی و تعارضات زناشویی، تأثیر غیرقابل انکار فرهنگ بومی (ایرانی - اسلامی) در این رویدادها و بهره‌گیری از روش کیفی (که از نقایص روش‌های کمی و آماری دور باشد)، انجام پژوهش حاضر در بافت فرهنگ بومی ضروری به‌‌نظر میرسد. پژوهش حاضر با استفاده از روش فراترکیب و با هدف ارائه مدلی بومی و جامع از ثبات زناشویی براساس پژوهشهای کمی و کیفی گذشته داخلی و متون اسلامی انجام شد و با فراهم‌کردن چشم‌اندازی گسترده به‌دنبال پاسخ‌گویی به این سؤال‌هاست که الگوی جامع ثبات زناشویی ایرانی براساس پژوهشهای پیشین و آموزه‌های اسلامی چگونه است و مفاهیم و مقوله‌های مدل ایرانی– اسلامی خانواده باثبات کدام است.
- شیوه پژوهش
2- 1. روش اجرای پژوهش
داده‌های پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانه‌ایی (از نوع مطالعات ثانویه) و روش فراترکیب جمع‌آوری شد و نتایج به‌روش روش تحلیل اسنادی و تحلیل داده‌های ثانویه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل اطلاعات پژوهش حاضر در سه گام انجام شد: در گام اول با بررسی کامل ادبیات پژوهش، فهرستی از مقالات و پایاننامههای مرتبط با این حوزه تهیه شد؛ در گام دوم چکیده‌ها استخراج و دستهبندی گردید؛ در گام سوم با استخراج عناصر کلیدی، ترکیب نهایی و تحلیل و جمع‌‌بندی انجام شد.
فراترکیب یکی از اقسام روش‌های فرامطالعه[6]است. فرامطالعه شامل چهار قسمت اصلی فرا نظریه[7]، فرا روش[8]، فرا ترکیب[9] و فرا تحلیل[10] است. (بنچ و دای،[11] 2010)
شکل 1. انواع فرامطالعه از منظر بنچ و دای (2010)
فراترکیب نوعی مطالعه کیفی است که از اطلاعات و یافته‌های مطالعات دیگر با موضوع مرتبط و مشابه استفاده می‌کند. به عبارتی، فراترکیب ترکیب تفسیرهای داده‌های اصلی مطالعات منتخب است (زیمر[12]، 2006). این روش که از آن باعنوان فراتحلیل کیفی نیز یادمی‌شود، سعی دارد تحقیقاتی را که پوشش می‌دهد، تحلیل کند و با یکپارچه‌‌کردن نتایج، موضوعات اصلی را برای تحقیقات آینده مشخص کند (کوپر و هدگز،[13] 2009). گام‌های هفتگانه فراترکیب از نظر ساندلوسکی و باروسو[14](2007) عبارتند از: مشخص کردن هدف، مطالعه نظام‌مند ادبیات با توجه به هدف پژوهش، جستجو و انتخاب
پژوهشهای مناسب، استخراج اطاعات، تحلیل و ترکیب یافته‌ها، کنترل کیفیت و ارائه یافته‌ها.
شکل2. گام‌های هفتگانه فراترکیب
2- 2. جامعه و نمونه آماری
بانک‌های اطلاعاتی ایرانی، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (irandoc.ac.ir)، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (sid.ir) و پرتال جامع علوم انسانی (ensani.ir) و کتاب‌های مدون و معتبر اسلامی در حوزه خانواده و ازدواج جامعه پژوهشی را تشکیل داد که از آن میان، کلیه مقالات و پایاننامههای منتشرشده در سال‌های 1389 تا 1398 جهت جمع‌آوری دادهها مورد بررسی قرار گرفت. همچنین برای بررسی آموزه‌های اسلامی در زمینه ازدواج و خانواده از منابع دسته دوم در این زمینه استفاده شد. در نهایت 1160 مقاله، 581 پایان‌نامه یا رساله و 3 کتاب برای ورود به پژوهش انتخاب شد.
واژه‌های کلیدی استفاده‌شده برای جست‌‌وجوی اسناد شامل ازدواج (ازدواج، مشاوره قبل/ پیش از ازدواج، انتخاب همسر، معیارهای انتخاب همسر، ازدواج مجدد، نگرش به ازدواج و...)، خانواده (ثبات ازدواج، رضایت زناشویی، سازگاری زناشویی، دلزدگی زناشویی، تعارض زناشویی، رضایت جنسی، ازدواج خوشبخت، کیفیت زندگی زناشویی، خیانت زناشویی، روابط خارج از خانواده، بی‌وفایی، ناسازگاری زناشویی، شادکامی زناشویی، تعهد زناشویی، خشونت زناشویی، زوجین، همسران، خانواده، عملکرد خانواده، کارآمدی خانواده و...) و طلاق (جدایی، طلاق، طلاق عاطفی و...) در قلمرو رشته‌های روانشناسی، علوم تربیتی، جامعه‌شناسی، دین و مطالعات میان‌رشته‌ای بود.
2- 3. مراحل اجرای فراترکیب در پژوهش
2- 3- 1. انتخاب هدف
شناخت عوامل و پیش‌بین‌های ثبات خانواده، بهویژه ثبات رابطه همسری ضرورتی است که می‌تواند ایجاد خانواده پایدار را قوت بخشد. ازاین‌رو، هدف پژوهش شناسایی عوامل ثبات زناشویی در جامعه ایرانی- اسلامی در نظر گرفته شد.
2- 3- 2. مطالعه نظام‌مند ادبیات نظری و عملی پژوهش
باتوجه به اینکه عوامل ثبات زناشویی، گستره وسیعی از مفاهیم را دربرمی‌گیرد، پس از مشخص‌‌کردن هدف، همه پژوهشهای قابل دسترسی از طریق بانک‌های الکترونیکی ایرانی با محوریت کلیدواژه‌های مرتبط با موضوع، جست‌‌وجو، و مطالعه شد و روند تحقیق براساس گام‌های هفتگانه ساندلوسکی و باروسو (2007) به صورت زیر ادامه یافت.
2- 3- 3. جستجو و انتخاب پژوهشهای مناسب
این مرحله، گام سوم در اجرای پژوهش بود که پس از جستجو در منابع مرتبط و اجرای مرحله بازبینی، پژوهش‌ها (منتشرشده در بازه زمانی 1389 تا 1398) براساس عوامل مختلف مانند میزان ارتباط با موضوع، استفاده از روش علمی و دردسترس‌‌بودن، نتایج بررسی شد و برخی منابع از فرایند فراترکیب کنار گذاشته شد. از میان منابع مورد بررسی، در نهایت 1160 مقاله، 581 پایان‌نامه یا رساله و 3 کتاب شامل کتب تحکیم خانواده (محمدی ری‌شهری، 1397)، رضایت زناشویی (پسندیده، 1398) و معیارهای انتخاب همسر در اسلام (حسین‌خانی، 1396) برای ورود به گام بعدی انتخاب گردید. (شکل 3)
شکل 3. فرایند جستجو در منابع و بازبینی آن
2-3- 4. استخراج اطلاعات
در این گام پس از بررسی محتوای مقالات به روش تحلیل مضمون، شناسه‌‌هایی که با واژه‌های کلیدی ارتباط داشت، انتخاب شد و براساس آنها مفاهیم و مقوله‌ها شکل گرفت. تحلیل زمینه، روشی برای تعیین، تحلیل و بیان الگوهای درون داده‌هاست که دادهها را سازماندهی و در قالب اجزا توصیف می‌کند و به شکلی فراتر، جنبه‌های مختلف موضوع پژوهش را تفسیر می‌‌‌نماید.
2- 3- 5. تحلیل و ترکیب یافته‌ها
در پژوهش حاضر با استفاده از روش فراترکیب و برای ترکیب نتایج مطالعات، از تحلیل مضمون به روش فرایند شش مرحله‌ای کلارک و برون استفاده شد. (توماس[15]، 2003) کلارک و برون[16] (2006) فرایندی شش مرحله‌ای برای تحلیل مضمون ارائه داده‌‌اند که عبارتند از: آشنایی با دادهها، ایجاد کدهای اولیه، جستجوی کدهای گزینشی، شکلگیری مفاهیم، تعریف و نام‌گزاری مقولات و بازبینی نهایی و تهیه گزارش.
مرحله اول) آشنایی با دادهها: در این مرحله برای آشنایی با عمق و گستره محتوایی دادهها، مطالعه فعال دادهها و بازخوانی مکرر آنها انجام شد.
مرحله 2) ایجاد کدهای اولیه: در این مرحله، اطلاعات پژوهش دستهبندی و در جدولی با دو ستون مجزا (شامل شناسه‌ها و منابع مربوط به آنها) ارائه شد. در این مرحله حدود 420 کد از مقالات، 116 کد از پایان‌نامه و رساله‌ها و 142 کد از کتب (منابع اسلامی) شناسایی‌‌‌شده، استخراج گردید. (ر.ک.، جدول 1، 2 و 3)
جدول 1
نمونه‌ای از کدهای استخراج‌شده از منابع اسلامی
|
ردیف
|
کد (شناسه)
|
نمونه مأخذ
|
|
1
|
ابراز کلامی احساس مثبت مرد به زن
|
قال رسول‌‌اللّه (ص): «قَولُ الرَّجُلِ لِلمَرأَةِ: «إنّی اُحِبُّکِ» لا یَذهَبُ مِن قَلبِها أبَدا». (کلینی، 1401هـ.ق، 5/569)
|
|
2
|
احترام زن به شوهرش
|
قال الامام الصادق (ع): «سَعیدَةٌ سَعیدَةٌ امرَأَةٌ تُکرِمُ زَوجَها». (المجلسی، 1403هـ.ق، 76/354)
|
|
3
|
احترام مرد به همسرش
|
قال رسول‌‌اللّه (ص): «فَتَعلَمَ أنَّ ذلِکَ نِعمَةٌ مِنَ اللّه ِ عَزَّ وجَلَّ عَلَیکَ، فَتُکرِمَها وتَرفُقَ بِها». (القمی، 1417هـ.ق، 2/621)
|
|
4
|
ازدواج به‌‌خاطر برخورداری مالی
|
قال رسول‌‌اللّه (ص): «مَن تَزَوَّجَ امرَأَةً لِعِزِّها لَم یَزِدهُ اللّه ُ إلّا ذُلّاً، ومَن تَزَوَّجَها لِمالِها لَم یَزِدهُ اللّه ُ إلّا فَقرا، و مَن تَزَوَّجَها لِحَسَبِها لَم یَزِدهُ اللّه ُإلّا دَناءَةً. ومَن تَزَوَّجَ امرَأَةً لَم یَتَزَوَّجها إلّا لِیَغُضَّ بَصَرَهُ، أو لِیُحصِنَ فَرجَهُ، أو یَصِلَ رَحِمَهُ، بارَکَ اللّه ُ لَهُ فیها وبارَکَ لَها فیهِ». (المتقی الهندی، 1397، 16/301)
|
|
5
|
ازدواج به‌‌خاطر حسب و نسب و جایگاه اجتماعی
|
قال رسول‌‌اللّه (ص): «مَن تَزَوَّجَ امرَأَةً لِعِزِّها لَم یَزِدهُ اللّه ُ إلّا ذُلّاً، ومَن تَزَوَّجَها لِمالِها لَم یَزِدهُ اللّه ُ إلّا فَقرا، ومَن تَزَوَّجَها لِحَسَبِها لَم یَزِدهُ اللّه ُ إلّا دَناءَةً. ومَن تَزَوَّجَ امرَأَةً لَم یَتَزَوَّجها إلّا لِیَغُضَّ بَصَرَهُ، أو لِیُحصِنَ فَرجَهُ، أو یَصِلَ رَحِمَهُ، بارَکَ اللّه ُ لَهُ فیها وبارَکَ لَها فیهِ». (المتقی الهندی، 1397، 16/301)
|
|
6
|
ازدواج به‌‌خاطر حفظ دین
|
عنه (ص): «ما مِنْ شابٍّ تَزَوَّجَ فى حَداثَةِ سِنِّةِ اِلاّ عَجَّ شَیطانُهُ: یا وَیْلَهُ! یا وَیْلَهُ! عَصَمَ مِنّى ثُلُـثَىْ دینِهِ. فَلْیَتَّقِ اللّه َ العَبدُ فِى الثُلُثِ الْباقى». (المجلسی، 1403هـ.ق، 100/221).
|
|
7
|
ازدواج به‌‌خاطر زیبایی زن
|
قَالَ الصادق (ع): «إِذَا تَزَوَّجَ اَلرَّجُلُ اَلْمَرْأَةَ لِجَمَالِهَا أَوْ مَالِهَا وُکِلَ إِلَى ذَلِکَ». (کلینی، 1401هـ.ق، 5/333)
|
|
8
|
ازدواج دختر در سن کم
|
الکافی عن هشام‌‌بن الحکم عن الإمام الصادق (ع): «أو الإم قیلَ لَهُ: إنّا نُزَوِّجُ صِبیانَنا وهُم صِغارٌ. قالَ فَقالَ علیه السلام: إذا زُوِّجوا وهُم صِغارٌ لَم یَکادوا یَتَأَلَّفوا». (الحرالعاملی، 1409هـ.ق، 14/72)
|
|
9
|
اطاعت زن از شوهر
|
قال رسول‌‌اللّه (ص): «ثَلاثَةٌ لا تَمَسُّهُمُ النّارُ: المَرأَةُ المُطیعَةُ لِزَوجِها». (المتقی الهندی، 1397، 15/842)
|
|
10
|
باتقوا بودن مرد
|
جَاءَ رَجُلٌ إلَى الحَسَنِ (ع): «یَستَشیرُهُ فی تَزویجِ ابنَتِهِ؟ فَقالَ (ع): زَوِّجها مِن رَجُلٍ تَقِیٍّ ، فَإِنَّهُ إن أحَبَّها أکرَمَها ، وإن أبغَضَها لَم یَظلِمها». (القرشی، 1409هـ.ق، ص204)
|
|
11
|
تقسیم و وضوح نقش
|
عن الباقر (ع): «تَقَاضَی عَلِیٌّ وَ فَاطِمَهُ (س) إِلَی رَسُولِ‌‌اللَّهِ (ص) فِی الْخِدْمَهِ، فَقَضَی عَلَی فَاطِمَهَ بِخِدْمَهِ مَا دُونَ الْبَابِ وَ قَضَی عَلَی عَلِیٍّ بِمَا خَلْفَهُ، فَقَالَتْ فَاطِمَهُ: فَلا یَعْلَمُ مَا دَاخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ إِلا اللَّهُ بِإِکْفَائِی رَسُولُ‌‌اللَّهِ (ص) تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَالِ». (المجلسی، 1403هـ.ق، 43/81)
|
|
12
|
خوشایندی و دلنشینی: احساس انس مرد هنگام نزدیک‌‌شدن و نگاه به زن
|
قال الصادق (ع): «انَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ ثُمَّ ابْتَدَعَ لَهُ حَوَّاءَ ، فَقَالَ آدَمُ یَا رَبِّ مَا هَذَا الْخَلْقُ الْحَسَنُ الَّذِی آنَسَنِی قُرْبُهُ وَ النَّظَرُ إِلَیْهِ». (المجلسی، 1403هـ.ق، 11/221)
|
|
13
|
خوشایندی و دلنشینی: دلنشینی ظاهر و اندام
|
قال رسول‌‌اللّه (ص): «مَن تاقَت نَفسُهُ إلى نِکاحِ امرَأَةٍ، فَلیَنظُر مِنها إلى ما یَدعوهُ إلى نِکاحِها». (الاحسائی، 1403هـ.ق، 3/314)
|
|
14
|
مسئولیتپذیری زن
|
قال رسول‌‌اللّه (ص): «اَلمَرْأَةُ رَاعِیَةٌ عَلَى أَهْلِ بَیْتِ بَعْلِهَا وَ وُلْدِهِ وَ هِیَ مَسْئُولَةٌ عَنْهُمْ». (المتقی الهندی، 1397، 6/22)
|
|
15
|
مسئولیتپذیری مرد
|
عنه (ص): «اَلرَّجُلُ رَاعٍ عَلَى أَهْلِ بَیْتِهِ وَ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُمْ». (المتقی الهندی، 1397، 6/22)
|
|
16
|
مهریه سبک
|
عن النبی (ص): «اَفضَلُ نِساءِ اُمّتی وَ اَقَلَهّنَ مَهراً». (کلینی، 1365، 5/324)
|
|
17
|
هم‌کفو بودن دختر و پسر
|
قال رسول‌‌اللّه (ص): «إذا أتاکُمُ الأَکفاءُ فَأَلقوهُنَّ إلقاءً». (الابی، 1981، 1/267)
|
|
18
|
خانواده نامناسب
|
عن النبی (ص): «أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِیَّاکُمْ وَ خَضْرَاءَ اَلدِّمَنِ قِیلَ یَا رَسُولَ‌‌اَللَّهِ وَ مَا خَضْرَاءُ اَلدِّمَنِ قَالَ اَلْمَرْأَةُ اَلْحَسْنَاءُ فِی مَنْبِتِ اَلسَّوْءِ». (کلینی، 1365، 5/332)
|
|
19
|
زن سازگار
|
قال رسول‌‌اللّه (ص): «الزّوجَهُ المُؤاتیَهُ عَونُ الرَّجُلِ علی دینِهِ». (الدیلمی الهمدانی، 1406هـ.ق، 2/301)
|
|
20
|
سخاوت مرد
|
قالَ النبی (ص): «إِنَّ مِنْ خَیْرِ رِجَالِکُمُ التَّقِیَّ النَّقِیَّ السَّمْحَ الْکَفَّیْنِ إِنَّ مِنْ شَرِّ رِجَالِکُمُ اَلْبَخِیلَ». (طوسی، 1365، 7/400)
|
جدول 2
نمونه‌ای از کدهای استخراج‌شده از مقالات
|
ردیف
|
کد (شناسه)
|
نمونه مأخذ
|
|
1
|
سبک دلبستگی ایمن
|
مردانی حموله و حیدری (1389)
|
|
2
|
ثبات هیجانی
|
جدیری و رسول‌زاده طباطبایی (1389)
|
|
3
|
خودمتمایز سازی
|
زارعی، فرح‌‌بخش و اسمعیلی (1390)
|
|
4
|
ایمان به خدا، اعتقاد به رسالت و امامت، اعتقاد به زندگی پس از مرگ
|
صفورانی (1390)
|
|
5
|
رضایت شغلی
|
نظری، فتحی و اسدی (1391)
|
|
6
|
توان باروری
|
حاتم‌لوی سعدآبادی و هاشمی نصرت‌‌آباد (1391)
|
|
7
|
مهارت حل مسئله
|
پاکروان، حقایق و نشاط‌‌دوست (1392)
|
|
8
|
برونگرایی
|
مرادی و یوسفی (1392)
|
|
9
|
صمیمیت
|
منصوری، سراج خرمی و حیدری (1393)
|
|
10
|
هوش هیجانی
|
بخشایش (1393)
|
|
11
|
مهارت ارتباط کلامی
|
سلیمی، سالاری‌فر و جعفری (1394)
|
|
12
|
ازدواج سنتی
|
فاریابی و زارعی محمودآبادی (1394)
|
|
13
|
خوش‌بینی
|
سعیدی، گلزاری، برجعلی و صادق‌پور (1395)
|
|
14
|
داشتن کشش و علاقه
|
حاتمی ورزنه، اسمعیلی، فرح‌‌بخش و برجعلی (1395)
|
|
15
|
عدم دخالت خانوادهها
|
شریعت و منشئی (1396)
|
|
16
|
شفقت خود
|
کرمانی مامازندی و محمدرضایی (1396)
|
|
17
|
مهارت مدیریت منابع مالی
|
مهدی‌نژاد قوشچی و اسدپور (1397)
|
|
18
|
مثبت‌‌اندیشی
|
حقی، حق‌طلب و عسگری (1397)
|
|
19
|
خودآگاهی
|
اسلام‌زاده، صدقی و اسمعیلی (1398)
|
|
20
|
تکهمسری
|
فرهمند و رضوانی (1398)
|
جدول 3
نمونه‌ای از کدهای استخراج‌شده از پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها
|
ردیف
|
کد (شناسه)
|
نمونه مأخذ
|
|
1
|
افسردگی
|
ساسانی‌نژاد (1389)
|
|
2
|
هوش هیجانی
|
رزاقی (1389)
|
|
3
|
روان‌آزرده‌خویی
|
سلطانیان (1390)
|
|
4
|
عمل به باورهای دینی
|
گلگلی (1390)
|
|
5
|
مصرف رسانه
|
آذرخش (1391)
|
|
6
|
ازدواج در سن زیر 17 سال
|
محمدی (1391)
|
|
7
|
دوستی قبل از ازدواج
|
زمانی (1392)
|
|
8
|
بخشش
|
فرج‌پور (1392)
|
|
9
|
سخت‌رویی
|
امینی (1393)
|
|
10
|
مهارت همدلی
|
زین‌العابدین‌زاده (1393)
|
|
11
|
وظیفه‌شناسی
|
مصطفویان (1394)
|
|
12
|
بیکاری
|
صانعی قالیباف (1394)
|
|
13
|
اعتیاد
|
بهرامی‌نژاد (1395)
|
|
14
|
اعتماد
|
ملک‌پور (1395)
|
|
15
|
دانش جنسی
|
ترابی (1396)
|
|
16
|
باورهای غیرمنطقی
|
بنده (1396)
|
|
17
|
خودشناسی
|
صفری (1397)
|
|
18
|
دگرشفقتی
|
خسروی (1397)
|
|
19
|
خودکارآمدی
|
ابراهیمیان (1398)
|
|
20
|
سبک ازدواج
|
میره‌ای (1398)
|
مرحله سوم) جست‌‌وجوی کدهای گزینشی و شکلگیری مفاهیم: در این مرحله از مجموع کدهای استخراج شده، 37 مفهوم شناسایی شد. (ر.ک.، جدول 4)
جدول 4
تحلیل کدهای استخراج‌شده برای دست‌یابی به مفاهیم ثبات زناشویی ایرانی-اسلامی
|
ردیف
|
کدهای گزینشی
|
مفهوم
|
|
1
|
تناسب سنی، شباهت تحصیلی، شباهت قومیت و ملیت، شباهت جایگاه اجتماعی، شباهت فرهنگی
|
مطابقت‌های جمعیت‌شناختی
|
|
2
|
شباهت مذهب و دین، شباهت سطح دینداری، شباهت در باورهای مذهبی و معنوی
|
مطابقت‌های دینی- مذهبی
|
|
3
|
شباهت در برونگرایی، شباهت در توافق‌پذیری بالا، شباهت در وظیفه‌شناسی بالا، مکمل‌‌بودن شخصیت‌ها
|
مطابقت‌های شخصیتی
|
|
4
|
شباهت باورهای نقش جنسیتی، شباهت در ارزش‌ها، شباهت در باورهای مربوط به پوشش، شباهت در باورهای جنسی، شباهت در باورهای مربوط به فرزندپروری، شباهت در باورهای مربوط به اشتغال، شباهت در اهداف، شباهت در باورهای مربوط به امور مالی، شباهت در باورهای مربوط به اوقات فراغت، شباهت در انتظارات
|
مطابقت باورها
|
|
5
|
اختیار و اراده در انتخاب همسر، انگیزه مناسب برای ازدواج، شناخت کافی، شناخت معتبر، خوشایندی و علاقه، تطابق معیارهای ازدواج، ازدواج اول، کاهش هزینه‌های ازدواج (قرارها و مراسم‌‌ها)، ازدواج فامیلی، ازدواج غیرفامیلی (ازدواج با غیرخویشاوند)، ازدواج سنتی، ازدواج مدرن (دوستانه عاشقانه)
|
انتخاب همسر
|
|
6
|
عدم تداوم معاشرت‌های مجردی (سازماندهی مجدد)، کیفیت مناسب روابط اجتماعی، کیفیت و کمیت مناسب رابطه با فامیل، کیفیت و کمیت مناسب رابطه با دوستان، برخورداری از دوستان مناسب، برخورداری از مقبولیت اجتماعی (خوش‌‌نام‌‌بودن)، مشارکت‌جویی اجتماعی، ارتباط حداقلی با جنس مخالف قبل و بعد ازدواج
|
ارتباط اجتماعی فرد
|
|
7
|
تعامل کارآمد با خانواده اصلی خود، صمیمیت با خانواده اصلی خود، دلبستگی به والدین خود، انسجام با خانواده اصلی خود، احسان به خانواده اصلی خود، سابقه تجربیات مثبت در خانواده اصلی، پذیرش از سوی پدر در کودکی، رابطه مناسب فعلی با پدر، رابطه مناسب فعلی با مادر، احترام به والدین خود، استقلال مالی از خانواده اصلی خود، تمایزیافتگی نسبت به خانواده اصلی خود، دلبستگی ایمن به مادر، مخالفت با دخالت‌های خانواده اصلی خود، عدم انتقال مسائل و مشکلات به خانواده اصلی خود، عدم توجه بیش از حد به خانواده اصلی خود، عدم طرفداری افراطی از خانواده اصلی خود
|
ارتباط فرد با خانواده اصلی خود
|
|
8
|
نگاه مثبت به خانواده همسر، صمیمیت با خانواده همسر، تعامل کارآمد با خانواده همسر، فقدان تعارض با خانواده همسر
|
ارتباط فرد با خانواده اصلی همسر
|
|
9
|
مشورت‌گیری، مهارت گفت‌‌وشنود (ارتباط کلامی)، مهارت الگوگیری، مهارت فرزندپروری، مهارت مرزگذاری، مهارت حل تعارض، مهارت‌های ارتباطی، مهارت ارتباط جنسی، مهارت همدلی، مهارت حل مسئله، مهارت همسرداری، مهارت تصمیم‌گیری، مهارت تفکر نقاد، مهارت جرأتمندی، مهارت ذهن‌آگاهی، مهارت مقابله، مهارت تنظیم هیجان، مهارت برنامه‌ریزی، مهارت شناخت خطاهای شناختی، مهارت ارزیابی شناختی
|
مهارت‌های فرد
|
|
10
|
رضایت بدنی از خود، اسناد درونی موفقیت، فقدان اختلال هویت جنسیتی، فقدان اختلال جنسی، فقدان استرس شغلی، عدم اضطراب اجتماعی، عدم منفعت‌طلبی فردی، عدم دنیاگرایی، عدم فاجعه‌سازی، عدم قطعی‌نگری، عدم غرولند، منبع درونی کنترل، عدم گرایش به مواد و الکل، عدم مقایسه اجتماعی، احساس امنیت، آینده‌نگری، منت نگذاشتن، رشدیافتگی، عفت، شفقت خود، خودشکوفایی، خودتنظیمی، روانبنه جنسیتی مناسب، فقدان روانبنه‌های ناسازگار اولیه، هوش هیجانی، عدم احساس شکست، فقدان اختلال شخصیت، خودپنداره جنسی مثبت، دلبستگی ایمن، پایبندی به ارزش‌ها و اخلاقیات، دیگرمهرورزی، رضایت از زندگی، رشدجویی، درک اجتماعی، حمایت اجتماعی ادراک‌‌شده، ابراز هیجانی، جبران کلامی و غیرکلامی خطا (عذرخواهی)، پذیرش، اهمیت افراطی ندادن به نظر دیگران درباره خود، لذت‌طلب نبودن، انعطافپذیری، قدردانی، صمیمت، ایثار، واقع‌گرایی، تمایزیافتگی، گذشت، انتقادپذیری، استقامت، مسئولیتپذیری، تعهد و وفاداری، احساس شایستگی، قابل اعتمادبودن، محبت و مهربانی، اجتماعی‌‌بودن، قناعت، استقلال، بازبودن به تجربه، عزت نفس، مثبت‌‌اندیشی، امید، عدالت و انصاف، پشتکار، آرامش (فقدان استرس)، باوجدان بودن، برونگرایی، عدم لجبازی، سازگاری، پرشوری، تاب‌آوری، سخت‌رویی، صداقت، عدم بخل، تواضع، توافق‌پذیری، ثبات هیجانی، جامعه‌پذیری، حیا، خودآگاهی، مدیریت خود، خوداثربخشی، خودافشایی، خوداندیشمندی، خودانگیزی، خودشناسی، خودکارآمدی، هدفمندی، هویت‌یافتگی، شجاعت، شوخ‌طبعی، قانون‌گرایی، نجابت، نظم، معاشرت‌جویی، هیجان‌خواهی، دمدمی‌‌مزاج نبودن، عدم تنوع‌طلبی، عدم خودمیان‌‌بینی، عدم تنبلی، صمیمیت، فقدان احساس شرم، اعتمادکنندگی، بی‌‌توجهی، محتاط‌‌نبودن، عدم حساسیت هیجانی، فقدان کامل‌گرایی منفی، رفق و مدارا، عدم سلطه‌جویی منفی، فقدان روان‌آزرده‌خویی، متوقع نبودن، سخت‌گیر نبودن، فقدان اختلال روانی، فقدان سابقه اختلال روانی
|
ویژگی‌های روانشناختی فرد
|
|
11
|
توان تهیه مسکن، داشتن شغل، داشتن رضایت شغلی، ثبات شغلی، فقدان تعارضات شغلی، حجم ساعت اشتغال مناسب، اقماری‌‌نبودن شغل، شیفت شغلی روز، شیفت ثابت شغلی، درآمد مناسب، درآمد مشروع، ثبات درآمد، مدیریت مناسب اقتصادی، فقدان مشکلات مالی- اقتصادی (مثل ورشکستگی)
|
برخورداری‌های اقتصادی فرد
|
|
12
|
باور به ارزشمندی زندگی، باور به اجر معنوی رابطه جنسی با همسر، باور به پاداش الهی در رسیدگی به خانواده همسر، باور به پاداش الهی برای عشق‌‌ورزیدن به همسر، باور به پاداش الهی در سختی‌ها، باور به نقش مثبت خدا در زندگی، باور به تقدس ازدواج، باور به ارزش‌های اخلاقی، اعتقاد به ترجیح دینداری بر زیبایی، اعتقاد به وعده خدا به گشایش اقتصادی با ازدواج، اعتقاد به پاداش الهی در مقابل تحمل بداخلاقی همسر، باور به عشق، باور به سبک زندگی اسلامی، باور به بهبود مشکلات با گذر زمان، باور به تغییرپذیری انسان، باور به ساختن زندگی به‌‌دست خود، باور به وجود مشکل برای همه، باور به تکهمسری، باور به شروع تغییر از خود، باور متعادل به تقدیر، باور به آسیب‌زابودن طلاق، باور به طبیعی‌‌بودن اختلاف، اعتقاد به فرزندآوری، باور به مدیریت داخلی زن، باور به مدیریت کلان مرد، باور به مشورت، عدم انتظار پذیرش نامشروط از سوی همسر، باور به تغییرپذیری همسر، عدم باور به مخرب‌‌بودن مخالفت، باور منطقی مربوط به سن، عدم گناه‌‌پنداری میل و لذت جنسی، فقدان انتظارات غیرمنطقی زناشویی، نداشتن باورهای غیرمنطقی جنسی، نداشتن باورهای غیرمنطقی درمورد نقش، مضر دانستن خیانت، عدم باور به زندگی مشترک آرمان‌‌گرایانه
|
باورهای فرد
|
|
13
|
ارتباط با خدا، توکل به خدا، حیای از خدا، برخورداری از ارزش‌های مذهبی و معنوی، رفتار دینی (بهویژه نماز)، داشتن باورها و اعتقادات دینی، برخورداری از هیجان دینی، برخورداری از انگیزه درونی مذهبی، پایبندی مذهبی، داشتن تجارب معنوی، دلبستگی به خدا
|
دینداری و معنویت فرد
|
|
14
|
سلامت جنسی، سلامت جسمی
|
سلامت جسمی فرد
|
|
15
|
عدم ارتکاب جرم، زندانی‌‌نبودن
|
نداشتن مشکلات حقوقی
|
|
16
|
اهداف محقق‌شده متناسب با ظرفیت‌های فرد، تحصیلات بالا
|
نیل فرد به اهداف رشدی
|
|
17
|
عدم برخورداری از گذشته آزاردهنده، عدم سابقه آزاردیدگی عاطفی در کودکی، عدم سابقه سوءاستفاده جنسی، عدم تجربه شکست عاطفی، عدم اعتیاد و سابقه آن، فقدان سابقه ازدواج
|
عدم تجربه بحران روانشناختی
|
|
18
|
عدم مصرف افراطی رسانه، عدم مصرف منحرفانه رسانه
|
ارتباط فرد با رسانه
|
|
19
|
پوشش و آراستگی، زیبایی ظاهری
|
ویژگی‌های ظاهری
|
|
20
|
وجود کشش عاطفی مرد به جنس مخالف، مرد امانت‌دار، مرد اهل خرید هدیه، عدم نگرانی‌های مالی بیش از اندازه مرد، دست‌‌بزن نداشتن مرد، غیرت به‌‌جا، عدم خساست (سخاوت)، پایان خدمت نظام وظیفه، تلاش مرد برای رفاه خانواده، سن بالای 23 (برای ازدواج)، توجه به خواسته جنسی زن
|
ویژگی‌های فردی مختص به مرد
|
|
21
|
موقعیت اجتماعی، عدم استقلال اقتصادی، عدم استقلال‌طلبی اقتصادی، جمع‌گرایی، عدم افزایش مالکیت، عدم ترس از حاملگی، سن بالای 18 (برای ازدواج)، آرامش‌بخشی زن، باکره‌‌بودن، حجاب و پوشش مناسب زن، خردمندی زن (کودن‌‌نبودن)، اهل سخن‌‌گفتن، زن دارای شهوت جنسی، مدارای اقتصادی زن، عطرزدن زن نزد شوهر، سلامت برادرزن و خواهرزن، زن نفوذناپذیر نسبت به اطرافیان، زن نفوذپذیر/منعطف نزد همسر، سلطه‌‌پذیری زن در مدیریت مالی، زنی که با اموالش منت نمی‌گذارد، اعتقاد زن به پاداش الهی در برابر دشواری‌های خانه‌‌داری
|
ویژگی‌های فردی مختص به زن
|
|
22
|
اهمیت‌‌دادن به انتخاب فرد (عدم اجبار)، زمینه‌سازی جلسات آشنایی، تأیید انتخاب از سوی والدین بهویژه پدر، مشورت‌دهی، حمایتگری بهویژه حمایت پدر، حمایت اقتصادی، عدم دخالت والدین در زندگی زوجین، عدم ایجاد اختلاف بین زوجین، عدم تلاش بر جدایی زوجین، مخالفت با طلاق، پذیرش داماد یا عروس، نداشتن انتظارات نابه‌‌جا از زوج جدید، کمک به حل اختلاف زوجین
|
موضع خانواده اصلی در ازدواج فرزندان
|
|
23
|
استقلال، سلامت جسمی روانی، صمیمیت، مسئولیتپذیری، انسجام، حمایتگری، رضایت زناشویی والدین، اصالت، نجابت، برونگرایی، جو گرم عاطفی، عدم حسادت، عدم کینه‌توزی، عدم خشونت و پرخاشگری، عدم وابستگی به فرزند، وقیح‌انگاری طلاق، سازگاری، تحصیلات والدین
|
ویژگی‌های روانشناختی خانواده اصلی
|
|
24
|
عدم آشفتگی در مدیریت خانواده، عدم مادر/ زن‌‌سالاری
|
ساختار خانواده اصلی
|
|
25
|
مهارت حل تعارض، مهارت حل تعارض والدینی، مهارت فرزندپروری مقتدرانه، عاطفه مثبت پدری، نگرش مثبت والدین به فرزندان، هماهنگی والدین در فرزندپروری، مهارت گفت‌‌وشنود
|
مهارت‌های خانواده اصلی
|
|
26
|
تناسب رسم و قرارهای ازدواج بین دو خانواده، تناسب فرهنگی دو خانواده، فاصله کم طبقاتی خانوادهها، تناسب طبقه اجتماعی خانوادهها، شباهت سبک تربیتی خانوادهها، عدم تعارض دو خانواده اصلی، عدم توان بالاتر اقتصادی خانواده دختر
|
مطابقت‌های دو خانواده اصلی
|
|
27
|
تعامل مناسب والدین، عدم تعارض والدین، تعامل مثبت اعضا، حضور مثبت پدر
|
تعامل خانوادگی
|
|
28
|
نداشتن سابقه طلاق در خانواده، عدم اعتیاد در خانواده
|
فقدان بحران در خانواده اصلی
|
|
29
|
حمایت‌کننده‌‌بودن دوستان، تأیید انتخاب همسر توسط دوستان، مشورت‌دهی دوستان
|
حمایتگری دوستان
|
|
30
|
فقدان سابقه خیانت در خویشان، عدم سابقه طلاق در خویشان
|
فقدان بحران در خویشان
|
|
31
|
عدم دخالت بی‌‌جای خویشان، تأیید انتخاب همسر توسط خویشان، مشورت‌دهی خویشان، حمایت‌‌کننده بودن خویشان
|
حمایتگری خویشان
|
|
32
|
کیفیت مناسب ارتباط، پذیرش محدودیت‌های بعد از ازدواج، تلاش برای خشنودی همسر، توجه به ویژگی‌های مثبت همسر برای تحمل سختی‌ها، توجه به ویژگی‌های مثبت همسر برای حل مشکلات، احساس امنیت، رضایت کلی، رضایت از دوران نامزدی، انتظارات متعادل زناشویی، برآورده‌‌شدن انتظارات، صمیمت (جنسی، جسمی)، حمایت از همسر، احساس آزادی، پذیرش کاستی‌ها و شرایط همسر، پذیرش تفاوت‌ها، توجه به حقوق و انتظارات همسر (رعایت حقوق متقابل)، عدم خودبرتربینی نسبت به همسر، عدم تلاش برای تغییر همسر، زوجیت (به‌‌جای فردیت)، عدم تحقیر، نگرش مثبت نسبت به همسر، قهرنکردن، احترام متقابل، رضایت جنسی، دانش جنسی، رضایت اقتصادی
|
ویژگی‌های روانشناختی رابطه همسری
|
|
33
|
داشتن تجربه معنوی مشترک، گذراندن اوقات فراغت با یکدیگر، تفریح مشترک، داشتن فعالیت مشترک، تعامل مثبت، عدم تعارض زناشویی، عدم تهدید به طلاق، عدم طلاق عاطفی
|
ویژگی‌های تعاملی رابطه همسری
|
|
34
|
حفظ مرز با خانواده اصلی، پذیرش توجه همسر به خانواده‌اش، تفاوت محل سکونت با خانواده‌های اصلی، حفظ رازهای زندگی مشترک از خانواده اصلی، حفظ مرزهای عاطفی با خانواده اصلی، تمایزیافتگی مالی از خانواده اصلی، منع از دخالت خانواده اصلی، جداکردن حساب همسر از خانواده‌اش، حمایت از همسر نزد خانواده اصلی خود، اولویت‌دهی به همسر، اولویت‌دهی به زندگی مشترک، آگاه‌سازی و هماهنگ‌‌کردن با همسر، حفظ حریم خصوصی همسر، تلاش برای حل مشکل بین زن و شوهر (نه بیرون از آن)
|
مرزهای رابطه همسری
|
|
35
|
تقسیم مناسب نقش‌ها، تغذیه مناسب، مراقبت جسمی و روحی از یکدیگر، مراقبت از سلامتی و بهداشت اعضای خانواده، اجرای مناسب نقش‌ها، وضوح نقش‌ها، همکاری در ایفای نقش‌ها، مدیریت مناسب زندگی، نظارت مناسب، برآورده‌‌شدن انتظار همسر از نقش طرف مقابل، آگاهی از نقش‌ها، آگاهی از ساختار قدرت (دموکراتیک مردمقتدر)، آگاهی از تفاوت‌های شخصیتی
|
نقش‌ها در رابطه همسری
|
|
36
|
تأمین امنیت، همکاری در امور منزل، مدیریت مناسب مرد، رضایت از ظاهر و پوشش زن در خانه، عدم مقایسه همسر با زنان دیگر، خوش‌صحبتی، ایرادنگرفتن از همسر، حضور کافی در منزل، محدودنکردن همسر، تأمین نفقه، آگاه‌‌کردن زن از درآمد زندگی، شاکربودن مرد برای داشتن همسرش
|
ویژگی‌های ارتباطی مختص به شوهر
|
|
37
|
مشورت، اطاعت از شوهر، حفظ اقتدار شوهر، سرپرستی زن بر امور داخل خانه، جلب توجه همسر، رضایت از شغل شوهر، وابستگی اقتصادی به شوهر، اهمیت رضایت مرد برای زن، عدم پیشنهاد طلاق، تمکین جنسی، عدم مقایسه شوهر با مردها دیگر، عدم اختلاف با خانواده شوهر، عدم ترجیح نقش مادری، عدم آرایش برای غیرشوهر، آرایش زن نزد شوهر، یاری شوهر توسط زن در امور دنیا و آخرتش، بدزبانی زن نسبت به شوهرش، عصبانی‌‌نکردن شوهر
|
ویژگی‌های ارتباطی مختص به زن
|
مرحله چهارم) شکلگیری مقوله‌ها: در این مرحله به‌‌کمک بازبینی، تصفیه و شکل‌دهی به مفاهیم، هفت مقوله به‌‌دست آمد.
مرحله پنجم) تعریف و نام‌گذاری مقوله‌ها: در پژوهش حاضر پس از رفت‌‌وبرگشت میان مفاهیم، مقوله‌ای هفتگانه نام‌گذاری شد. (ر.ک.، جدول 5)
جدول 5
تحلیل مفاهیم برای دست‌یابی به مقوله‌های ثبات زناشویی ایرانی-اسلامی
|
ردیف
|
مفهوم
|
مقوله
|
|
1
|
مطابقت‌های جمعیت‌شناختی، مطابقت‌های دینی- مذهبی، مطابقت‌های شخصیتی، مطابقت باورها
|
مطابقت‌های فردی
|
|
2
|
انتخاب همسر، ارتباط اجتماعی فرد، ارتباط فرد با خانواده اصلی خود، ارتباط فرد با خانواده اصلی همسر، مهارت‌های فرد، ویژگی‌های روانشناختی فرد، برخورداری‌های اقتصادی فرد، باورهای فرد، دینداری و معنویت فرد، سلامت جسمی فرد، نداشتن مشکلات حقوقی، نیل فرد به اهداف رشدی، عدم تجربه بحران روانشناختی، ارتباط فرد با رسانه، ویژگی‌های ظاهری
|
ویژگی‌های مربوط به فرد
|
|
3
|
ویژگی‌های فردی مختص به مرد، ویژگی‌های فردی مختص به زن
|
ویژگی‌های فردی مختص به جنسیت
|
|
4
|
موضع خانواده اصلی در ازدواج فرزندان، ویژگی‌های روانشناختی خانواده اصلی، ساختار خانواده اصلی، مهارت‌های خانواده اصلی، مطابقت‌های دو خانواده اصلی، تعامل خانوادگی، فقدان بحران در خانواده اصلی
|
ویژگی‌های خانواده اصلی
|
|
5
|
حمایتگری دوستان، فقدان بحران در خویشان، حمایتگری خویشان
|
ویژگی‌های دوستان و خویشان
|
|
6
|
ویژگی‌های روانشناختی رابطه همسری، ویژگی‌های تعاملی رابطه همسری، مرزهای رابطه همسری، نقش‌ها در رابطه همسری
|
ویژگی‌های مشترک رابطه همسری
|
|
7
|
ویژگی‌های ارتباطی مختص به شوهر، ویژگی‌های ارتباطی مختص به زن
|
ویژگی‌های ارتباطی مختص به جنسیت
|
مرحله ششم) بازبینی نهایی و تهیه گزارش
این مرحله شامل استخراج و تبیین نتایج است که گزارش آن در بخش یافته‌های پژوهش ارائه شد.
2- 3- 6. کنترل کیفیت دادهها
جدول 6
نتایج آزمون کاپا برای بررسی توافق کارشناسان با نتایج کدگذاری‌ها
|
کارشناس
|
Value
|
Asymptotic Standard Error
|
Approximate T
|
Approximate Significance
|
|
1
|
875/0
|
047/0
|
957/8
|
000/0
|
|
2
|
978/0
|
022/0
|
385/9
|
000/0
|
|
3
|
957/0
|
029/0
|
489/9
|
000/0
|
|
4
|
573/0
|
071/0
|
609/6
|
000/0
|
|
5
|
588/0
|
072/0
|
690/6
|
000/0
|
|
6
|
978/0
|
021/0
|
540/9
|
000/0
|
|
7
|
000/1
|
000/0
|
592/9
|
000/0
|
|
8
|
000/1
|
000/0
|
592/9
|
000/0
|
|
9
|
853/0
|
052/0
|
599/8
|
000/0
|
|
10
|
895/0
|
044/0
|
024/9
|
000/0
|
|
11
|
000/1
|
000/0
|
592/9
|
000/0
|
|
میانگین
|
881/0
|
032/0
|
824/8
|
000/0
|
مرحله کنترل کیفیت برای ارزیابی کیفیت مراحل تحلیل مضمون و نتایج حاصل از مقایسه نظرات پژوهشگر با نظر کارشناسان انجام شد. مطابق جدول 6 آماره‌های کاپا و سطح معناداری آنها بیانگر تأیید کدگذاری‌ها و الگوی پژوهش توسط کارشناسان است.
2-
3- 7. ارائه یافته‌های پژوهش
شکل 5. الگوی ثبات زناشویی ایرانی- اسلامی
برای تجزیه و تحلیل پژوهشهای مرتبط با موضوع تحقیق از بررسی کدها استفاده شد. تحلیل داده‌های پژوهش (شکل 5) نشان داد که ثبات زناشویی ایرانی تحت تأثیر 37 مفهوم و 7 مقوله است که عبارتند از: مطابقت‌های فردی، ویژگی‌های مربوط به فرد، ویژگی‌های فردی مختص به جنسیت، ویژگی‌های خانواده اصلی، ویژگی‌های دوستان و خویشان، ویژگی‌های مشترک رابطه همسری و ویژگی‌های ارتباطی مختص به جنسیت. به‌‌نظر میرسد این 7 مقوله ذیل سه بخش فرد، رابطه و دیگران قابل توصیف است؛ بدین ترتیب مدل نهایی ثبات زناشویی ایرانی- اسلامی براساس شکل 5 قابل ارائه است.
- بحث و نتیجه‌گیری
باتوجه به اهمیت خانواده و ثبات آن در تأمین سلامت فرد و جامعه، پژوهش حاضر با هدف بررسی تحلیل عوامل ثبات زناشویی ایرانی- اسلامی در متون پژوهشی بومی و آموزه‌های اسلامی انجام شد. چندبعدی‌‌بودن پدیده مورد مطالعه، لزوم بررسی متنوع ادبیات را با استفاده از روش فراترکیب درپی داشت. بررسی منابع سبب شناسایی الگویی حاوی کدها، مفاهیم و مقوله‌های مرتبط بود. الگوی به‌‌دست‌آمده شامل مفاهیم سی‌‌وهفت‌‌گانه و مقوله‌های هفتگانه بود. مقوله‌ها عبارتند از: مطابقت‌های فردی، ویژگی‌های مربوط به فرد، ویژگی‌های فردی مختص به جنسیت، ویژگی‌های خانواده اصلی، ویژگی‌های دوستان و خویشان، ویژگی‌های مشترک رابطه همسری و ویژگی‌های ارتباطی مختص به جنسیت که ذیل سه بخش فرد، دیگران و رابطه قابل توصیف و تلخیص.
هرچند در ادبیات‌‌پژوهشی از روش فراترکیب استفاده نشد، ولی بدون درنظر گرفتن این ناهمسانی روش‌ها، نتیجه به‌‌دست‌آمده همسو با نتایج مطالعات کیفی انجام‌شده در این موضوع بود. از جمله هاشمی گل‌مهر (1397)، جهان‌علی‌خواه (1397)، حاتمی ورزنه (1394)، صاحبدل، زهراکار و دلاور (1394)، خدادادی سنگده، نظری، احمدی و حسنی (1394) و کریمی‌ثانی و احیایی، اسماعیلی، فلسفی‌نژاد (1391). این همسویی به‌‌معنای یکسانی چشم‌اندازهای به‌‌دست‌آمده نیست بلکه نتایج حاصل از پژوهش حاضر به‌‌دلیل روش مورد استفاده، شمول بیشتری دارد؛ زیرا تمام نتایج حاصل از ادبیات‌‌پژوهشی به‌‌عنوان کدهای اولیه این مطالعه استفاده شده است، در عین اینکه فراتر از آنها متکی به نتایج حاصل از مطالعات دیگر کمی و کیفی و همچنین متون اسلامی مرتبط است.
الگوی به‌‌دست‌آمده نشان داد که ویژگی‌های فردی، ویژگی‌های جنسیتی فرد که او را آماده نقش‌پذیری برای زندگی مشترک می‌کند و مطابقت‌های زن و شوهر، تأمین‌کننده بخش مهمی از ثبات زناشویی است. دیگران نیز سهم زیادی در ثبات زناشویی دارند مانند خانوادهها، خویشان و دوستان که البته خانواده اصلی تأثیرات عمیق‌تری در ازدواج افراد دارد. آخرین منظومه مؤثر در ثبات زناشویی، کیفیت تجربه زیست‌‌همسری زن و شوهر است؛ چه تجربیات مشترک و چه تجربیات مختص به جنسیت. این نتایج می‌تواند راهگشای خانواده‌درمانگران، زوج‌درمانگران، آموزش‌گران خانواده، پژوهشگران، برنامه‌ریزان و مسئولین منطقه‌ای و ملی حوزه خانواده در آسیب‌شناسی و تعیین راهبردها و راهکارهای مداخله و تدوین پرسش‌‌نامه‌ها و بسته‌های آموزشی و درمانی در حوزه ازدواج و خانواده باشد.
[1]. Stutzer, A., & Frey, B. S.
[2]. Makhanova, A., McNulty, J. K., Eckel, L. A., Nikonova, L., & Maner, J. K.
[3]. Bradbury, T. N., Fincham, F. D., & Beach, S. R.
[4]. O'Neill, T., Jinks, C., & Ong, B. N.
[5]. Esmaili, R., Saeedi, Z.A., & Ashktorab, T.
[11]. Bench, S., & Day, T.
[13]. Cooper, H. S., & Hedges, L. V.
[14]. Sandelowski, M., & Barroso, J.
[16]. Clarke, V., & Braun, V.
