مناسبات اجتماعی و جایگاه اداری بَرْبَرها در دوره امویان اندلس

منابع و مآخذ

• ابن ابّار، ابو عبدالله محمد بن عبدالله بن ابی بکر(1995م) ، التکملة لکتاب الصلة، تحقیق عبدالسلام هراس، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
• ــــــ ، ابو عبدالله محمد بن عبدالله بن ابی بکر(1985م)، الحلة السیراء، تحقیق حسین مونس، قاهرة، دارالمعارف.
• ابن بشکوال، ابوالقاسم خلف بن عبدالملک بن مسعود بن موسی(1989م)، الصلة، تحقیق ابراهیم ابیاری، قاهرة، دارالکتاب المصری؛ بیروت، دارالکتاب اللبنانی، الطبعه الاولی.
• ابن حزم أنْدَلُسی، ابی محمد علی بن احمد بن سعید(1982م)، جمهرة انساب العرب، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهرة، دارالمعارف.
• ابن حیّان، ابومروان حیان بن خلف(1973م)، المقتبس، تحقیق محمود علی مکی، بیروت، دارالکتاب العربی.
• ــــــ ،ابومروان حیان بن خلف(1979م)، المقتبس، ج5، اعتنی بنشره: ب. شالمیتا، مدرید، المعهد الاسبانی العربی للثقافة، کلیة الآداب بالرباط.
• ــــــ ، ابومروان حیان بن خلف(1965م)، المقتبس، ج6، تحقیق عبدالرحمن علی حجّی، بیروت، دارالثقافة.
• ابن خاقان، ابو نصر فتح بن محمد بن عبیدالله بن خاقان بن عبدالله قیسی اشبیلی(1983م)، مطمح الأنفس و مسرح التأنس فی ملح أهل الأنْدَلُس، تحقیق محمد علی شوابکة، بیروت، دار عمار، مؤسسة الرسالة، الطبعة الاولی.
• ابن خرداذبه، ابو القاسم عبید اللهبن عبدالله(بی تا)، المسالک و الممالک، بغداد، مکتبه المثنی.
• ابن خطیب، ذی الوزارتین لسان الدین(1973م)، الاحاطة فی اخبار غَرْنَاطَة، تحقیق محمد عبدالله عنان، قاهرة، مکتبة الخانجی.
• ابن خلدون، عبدالرحمن(1998م) ، العبر و دیوان المبتدأ و الخبر فی أیام العرب و العجم و البَرْبَر و من عاصرهم من ذوی السلطان الأکبر،تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دارالفکر، الطبعة الثانیة، ؛ ترجمه عبدالمحمد آیتی(1363)، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، چ اول.
• ابن سعید، علی بن موسی مَغْرِبی(1964م)، المَغْرِب فی حلی المَغْرِب، تحقیق شوقی ضیف، الطبعة الرابعة، قاهرة، دارالمعارف.
• ابن‌ صاعد أنْدَلُسى‌، صاعد(1912م)، طبقات‌ الامم‌، به‌ کوشش‌ لویس‌ شیخو، بیروت‌، المطبعة الکاثولیکیة للآباء الیسوعیین.
• ابن عبدون تجیبی، محمد بن احمد(1955م) ، ثلاث رسایل أنْدَلُسیة فی آداب الحسبة و المحتسب، تحقیق لیوی پرونسال، قاهرة، المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیة.
• ابن عذاری مراکشی، أبو العباس أحمد بن محمد(1980م)، البیان المُغْرِب فی اخبار الأنْدَلُس و المَغْرِب، تحقیق ج. س. کولان و إ. لیوی پرونسال، بیروت، دارالثقافة.
• ابن فرضی، ابوالولید عبدالله بن محمد ازدی(1989م) ، تاریخ العلماء و الرواة العلم بالأنْدَلُس، تحقیق ابراهیم ابیاری، قاهرة، دارالکتاب المصری؛ الطبعة الثانیة، بیروت، دارالکتاب اللبنانی.
• ابن قوطیه، ابوبکر محمد بن عمر بن عبدالعزیز(1989م)، تاریخ افتتاح الأنْدَلُس، تحقیق ابراهیم ابیاری، قاهرة، دارالکتاب المصری، بیروت، دارالکتاب اللبنانی.
• ابن کردبوس، أبو مروان عبد الملک(1965م)، الاکتفاء فی أخبار الخُلفاء، تحقیق أحمد مختارعَبادی، صحیفة معهد الدراسات الإسلامیَّة، مدرید.
• ابوزیدون، ودیع(2004م)، تاریخ الأنْدَلُس من الفتح الاسلامی الی سقوط الخلافه فی قُرْطُبَه، بیروت، الأهلیة للنشر و التوزیع.
• أبو مصطفى، کمال سیِّد(1997م)، بحوث فی تاریخ وحضارة الأندلس فی العصر الإسلامی، مرکز اسکندریَّة للکتاب، الإسکندریَّة.
• ادریسی، ابو عبد الله محمد بن محمد بن عبد الله بن ادریس الحمودى(1864م)‏، صفة المَغْرِب و ارض السودان و مصر و الأنْدَلُس مأخوذة من کتاب نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق، بریل، مطبعة لیدن.
• برهان، محمد حسین بن خلف(1361)، برهان قاطع، به کوشش محمد معین، تهران، انتشارات امیرکبیر.
• بوبایه، عبدالقادر(2011م)، البَرْبَر فی الأنْدَلُس و موقفهم من فتنه القرن الخامس الهجری 92-422ﻫ. ق، بیروت، دارالکتاب العلمیة.
• جندی، علی محمود عبداللطیف(بی تا)، البَرْبَر فی افریقیه فی العصر الاموی 40-132ﻫ.ق، پایان نامه فوق لیسانس، زیر نظر حسین یوسف دویدار، جامعة الازهر، قسم التاریخ و الحضارة.
• حقی، محمد(2001م)، البربر فی الأندلس، شرکة النشر والتوزیع المدارس، الدار البیضاء.
• حمیدی، ابی عبدالله محمد بن ابی نصر فتوح بن عبدالله ازدی(1966م)، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الأنْدَلُس، قاهرة، الدار المصریة للتألیف و الترجمة.
• حمیری، عبدالمنعم(1984م) ، روض المعطار فی خبر الاقطار، تحقیق احسان عباس، بیروت، مکتبة لبنان.
• خشنی، ابو عبدالله محمد بن حارث بن اسد(1999م) ، اخبار الفقهاء و المحدثین، تحقیق ماریا لویسا آبیلا و لویس مولینا، مدرید، المجلس الأعلی للأبحاث العلمیة معهد التعاون مع العالم العربی.
• خشنی، ابو عبدالله محمد بن حارث بن اسد(1194م)، قضاة قُرْطُبَة و علماء افریقیة، تصحیح سید عزت عطار حسینی، قاهرة، مکتبة الخانجی.
• خلاف، محمد عبد الوهاب(بی تا)، قرطبة الاسلامیة فی القرن الحادی عشر میلادی- الخامس هجری، الدار التونسیة للنشر.
• دوزی، رینهارت (بی تا)، تاریخ مسلمی اسبانیا، ترجمه دکتر حسن حبشی، قاهره، دارالمعارف.
• دویدار، حسین یوسف(1994م)، المجتمع الأنْدَلُسی فی العصر الاموی 138-422ق، المطبعة الحسین الاسلامیة.
• زبیدی، ابوبکر محمد بن حسن(بی تا)، طبقات النحویین و اللغویین، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهرة، دارالمعارف، الطبعة الثانیة.
• زیتون،محمد محمد(1990م)، المسلمون فی المغرب و الاندلس،بی جا.
• زیدان، جرجی(1333)، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، انتشارات امیر کبیر.
• سالم، سید عبدالعزیز(1985م)، فی تاریخ و حضارة الاسلام فی الأنْدَلُس، اسکندریة، مؤسسة شباب الجامعة للطباعة و النشر و التوزیع.
• ــــــ ، سید عبدالعزیز(1997 م)، قُرْطُبَة حاضرة الخلافة فی الأنْدَلُس، اسکندریة، موسسة شباب الجامعة،
• ــــــ ، سید عبدالعزیز(1999م)، تاریخ المسلمین و آثارهم فی الأنْدَلُس، اسکندریه، موسسه شباب الجامعه،
• سقطی، ابو عبدالله محمد بن عبدالله(1931م)، فی آداب الحسبة، پاریس،المطبعة الدولیة.
• سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن(1965م) ، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم ، مطبعة عیسی البابی و شرکاه، بی جا.
• صوفی، خالد(1959م) ، تاریخ العرب فی اسبانیا، دمشق، المطبعة التعاونیة.
• ضبّی، أبو جعفر أحمد بن یحیى بن أحمد بن عمیرة(1989م)، بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الأنْدَلُس، تحقیق ابراهیم ابیاری، قاهرة، دارالکتاب المصری، الطبعة الثانیة، بیروت، دارالکتاب اللبنانی.
• طویل، مریم قاسم(1994م)، مملکة ألمریة فی عهد المعتصم بن صمداح 443- 484ﻫ.ق، مکتبة الوحدة العربیة ، الدار البیضاء.
• عبدالبدیع، لطفی(١٩٥٨م)، الاسلام فی اسبانیا، قاهرة، لجنة التألیف والترجمة والنشر، المکتبة المصریة.
• عذری، احمد بن عمر(بی تا)، نصوص عن الأنْدَلُس من کتاب ترصیع الاخبار و تنویع الآثار و البستان فی غرائب البلدان و المسالک الی جمیع الممالک، تحقیق عبدالعزیز اهوانی، مدرید، منشورات معهد الدراسات الاسلامیة.
• عنان، محمد عبدالله(1366)، دولة الاسلام فی الأنْدَلُس، العصر الاول- القسم الاول، من الفتح الی بدایه عهد الناصر، قاهره، مکتبة الخانجی، 1997م؛ ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مؤسسه کیهان.
• قاضی عیاض، ابوالفضل بن موسی یحصبی(1998م)، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، تصحیح محمد سالم هاشم، بیروت، دارالکتب العلمیة.
• ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد بن حبیب(1383)، الاحکام السلطانیة، ترجمه حسین صابری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
• مجهول المولف(1989م)، أخبار مجموعة فی فتح الاندلس وذکر امرائها رحمهم الله والحروب الواقفة بها، تحقیق اسماعیل العربی، المؤسسة الوطنیة للکتاب.
• مجهول المولف(2005م)، مفاخر البَرْبَر، تحقیق عبدالقادر بوبایة، دار ابی رقراق للطباعة و النشر.
• مجهول المولف(1985م)، الاستبصار فی عجائب الامصار، تحقیق سعید زغلول عبدالحمید، بی جا، دار النشر المغربیه، الدار البیضاء.
• مجهول المولف(1983م)، ذکر بلاد الأنْدَلُس، تحقیق لؤیس مولینا، مدرید، المجلس الأعلی للأبحاث العلمیه المعهد میغیل أسین.
• ــــــ ، عبدالواحد(بی تا)، المعجب فی تلخیص أخبار المَغْرِب، تحقیق محمد زینهم محمد عزب، قاهرة، دارالفرجانی للنشر و التوزیع.
• مصطفی، شاکر(1990م)، اندلس فی التاریخ، دمشق، منشورات وزارة الثقافیه فی الجمهوریة العربیة السوریة.
• مقّری تلمسانی، احمد بن محمد(1388ق)، نفح الطیب من غصن الاندلس الرطیب، تحقیق احسان عباس،دار صادر.
• مونس، حسین(1999م)، معالم تاریخ المَغْرِب و الأنْدَلُس، قاهرة، دارالرشاد.
• ــــــ ، حسین(1373)، سپیده دم أنْدَلُس، ترجمه حمیدرضا شیخی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
• ــــــ ، حسین(1985م)، فجر الاندلس، الدار السعودیه للنشر و التوزیع، جدة،
• نباهی مالقی أنْدَلُسی، ابوالحسن بن عبدالله بن حسن(1983م)، تاریخ قضاة الأنْدَلُس او کتاب المرقبة العلیا فیمن یستحق القضاء و الفتیا، تحقیق لجنة إحیاء التراث العربی فی دار الآفاق الجدیدة، بیروت، منشورات دار الآفاق الجدیدة،