فهرست نشریات

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات118
تعداد شماره‌ها1,251
تعداد مقالات9,353
تعداد مشاهده مقاله2,629,083
تعداد دریافت فایل اصل مقاله1,470,047
محسنی, کاظم, انتظام, سید محمد, فضلی, علی. (1400). نسبت «فیض» و «اراده» در تفکر ابن‌ سینا. مطالعات فلسفی کلامی, 8(15), 67-89. doi: 10.22034/pke.2022.13044.1626
کاظم محسنی; سید محمد انتظام; علی فضلی. "نسبت «فیض» و «اراده» در تفکر ابن‌ سینا". مطالعات فلسفی کلامی, 8, 15, 1400, 67-89. doi: 10.22034/pke.2022.13044.1626
محسنی, کاظم, انتظام, سید محمد, فضلی, علی. (1400). 'نسبت «فیض» و «اراده» در تفکر ابن‌ سینا', مطالعات فلسفی کلامی, 8(15), pp. 67-89. doi: 10.22034/pke.2022.13044.1626
محسنی, کاظم, انتظام, سید محمد, فضلی, علی. نسبت «فیض» و «اراده» در تفکر ابن‌ سینا. مطالعات فلسفی کلامی, 1400; 8(15): 67-89. doi: 10.22034/pke.2022.13044.1626

نسبت «فیض» و «اراده» در تفکر ابن‌ سینا

پژوهشنامه کلام
مقاله 4، دوره 8، شماره 15، اسفند 1400، صفحه 67-89    اصل مقاله (881.75 K)
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/pke.2022.13044.1626
نویسندگان
کاظم محسنی* 1؛ سید محمد انتظام2؛ علی فضلی3
1دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب و مدیر کل امور پژوهشی جامعه المصطفی العالمیه
2دانشیار گروه فلسفه دانشگاه مفید
3استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
چکیده
هدف مقاله‌ حاضر بررسی و پاسخ به ناسازگاری دو موضوع «فیض» ـ‌که نحوه صدور آن حسب معنای آن است ضروری است‌ـ با صفت «اراده» باری تعالی است. چگونه می‌توان میان «ضرورت» و «اراده» بر بستر نظریه‌ فیض جمع کرد، حال آنکه در ظاهر این دو مقوله همدیگر را نفی می‌کنند؟ بر اساس مبانی متافیزیکی، الهیاتی ابن‌سینا، نویسنده بدین نتایج دست یافته استکه اولاً نظریه‌ فیض در تفکّر ابن‌سینا براساس مبانی و اصولِ متافیزیکی و الهیاتی معیّنی استوار شده است که از یک حیث این مبانی و اصول با صدر و ذیل فلسفه ابن‌سینا هم‌پوشانی دارند. ثانیاً به جهت مذکور، نظریه فیض تنها براساس همان مبانی و اصول قابل درک است. ثالثاً با توجّه به نگاه ابن‌‌سینا به مبادی موجودات، ساختار جهان، ذات و صفات باری تعالی به ‌خصوص علمِ عِنایی و اراده او، ضرورتِ فیض نه تنها منافی با اراده‌ الهی نیست، بلکه برخاسته از ذات، علم و اراده‌ وجوبیِ اوست. یعنی جهانْ لازمه ضروریِ ذاتِ واجب براساس اراده ضروریِ اوست، لذا هیچ ممکنی سوای حق تعالی نمی‌تواند ضرورتی را بر او تحمیل نماید. دشواریِ فهمِ نظریه فیض ابن‌سینا و اعتراضات، نخست از عدم توجّه و اعتنا به مبانی او، دوم از قیاس و هم‌سان‌پنداریِ ذات الهی با عرصه انسانی برمی‌خیزد.
کلیدواژه‌ها
ابن‌سینا؛ نظریه‌ فیض؛ واجب؛ ‌ ممکن؛ حدوث ذاتی؛ عنایت؛ ضرورت؛ اراده
مراجع
  • ابن سینا، حسین بن علی(۱۳۸۳)، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: دانشگاه تهران/ مرکز بین المللی گفتگوی تمدن‌ها/ دانشگاه مک‌گیل.
  • ــــــــــــــــــــ(۲۰۰۷م)، کتاب المجموع أو الحکمة العروضیة، تحقیق و تقدیم د. محسن صالح، بیروت: دار الهادی.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۳۷۹)، التعلیقات، چ4، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۳۸۳)، الهیات، دانش‌نامه علایی، حواشی و تصحیح محمد معین، چ2، همدان: دانشگاه ابن‌سینا، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۳۸۶)، الاشارات و التنبیهات، ج۳، تحقیق: حسن حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۳۹۱)، الشّفاء، الهیات، راجعه و قدّم له ابراهیم مدکور، تحقیق: الأب قنواتی، سعید زاید، چ2، قم: مکتبة سماحة آیت الله العظمی المرعشی النجفی الکبری.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۴۰۵ق)، المدخل فی المنطق الشفاء، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۳۸۳)، الاشارات و التنبیهات، ج۲، تحقیق آیت الله حسن‌زاده آملی، چ1، قم: بوستان کتاب.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۳۸۸)، تفسیر سوره فلق، در مجموعه رسائل، تصحیح و توضیحات، سید محمود طاهری، قم: آیت اشراق.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۳۸۸)، رساله در سبب استجابت دعا و کیفیت و تأثیر زیارت، ترجمه ضیاءالدین درّی در: مجموعه رسائل، تصحیح و توضیحات، سید محمود طاهری، قم: آیت اشراق.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۳۸۸)، رساله عرشیه، در مجموعه رسائل، ترجمه محمود شهابی، ضیاءالدین دری، محمد مهدی فولادوند، مقدمه و تصحیح و توضیحات و ارجاع به منابع سید محمود طاهری، قم: آیت اشراق.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۳۸۸)، رساله عشق، در: مجموعه رسائل، تصحیح و توضیحات، سید محمود طاهری، قم: آیت اشراق.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۳۹۶)، المباحثات، مقدّمه و تصحیح محسن بیدارفر، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۴۲۸ق)، الشّفاء، المنطق، البرهان، مع تعلیقات العلّامه السید محمد حسین طباطبایی، مراجعه الدکتور ابراهیم بیومی مدکور، تحقیق ابوالعلا عفیفی، قم: ذوی القربی.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۹۹۲م)، النجاة فی المنطق و الالهیات، حقّق نصوصه و أخرجه أحادیثه الدکتور عبدالرحمن عمیره، بیروت: دار الجیل.
  • ــــــــــــــــــــ(۱۹۹۳م)، رسالة فی الحدود، در: رسائل منطقیة فی الحدود و الرسوم للفلاسفة العرب، ابن‌حیان، الکندی، الخوارزمی، ابن‌سینا، الغزالی، حقّقها و قدّم لها و علّق علیها الدکتور عبدالامیر الأعسم، بیروت: دارالمناهل.
  • ــــــــــــــــــــ(بی‌تا)، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، با ویرایش و دیباچه محمّد تقی دانش‌پژوه، چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • ارسطو(۱۳۸۵)، ما بعد الطبیعه، ترجمه حسن لطفی، چ2، تهران: مرکز.
  • ــــــ(1385)، سماع طبیعی(فیزیک) ترجمه محمد حسن لطفی، تهران: طرح نو.
  • ارکون، محمد(۱۳۹۵)، انسان‌گرایی در تفکّر اسلامی، مترجم احسان موسوی خلخالی، تهران: طرح نقد.
  • انتظام، سید محمد(۱۳۹۶)، «بررسی فاعل و قابل‌بودن خداوند نسبت به صور موجودات»، پژوهشنامه فلسفه دین(نامه حکمت).
  • ـــــــــــــــ(۱۳۹۶)، «بررسی تفسیر سهروردی و ملاصدرا از نسبت وجودشناختی ماهیت و وجود در فلسفه ابن‌سینا»، خردنامه صدرا، ش ۸۸.
  • بهشتی، احمد(۱۳۸۷)، هستی و علل آن(شرح نمط چهارم اشارات و تنبیهات) چ2، قم:‌ بوستان کتاب.
  • بهشتی، احمد و همکاران(۱۳۹۲)، «نوآوری‌های ابن‌سینا در مسئله علّیت»، فصل‌نامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، دوره ۱۳، ش۱.
  • پورحسن، قاسم(۱۳۹۷)، فلسفه فارابی، گسست بنیادین معرفتی از سنّت یونانی، تهران: نقد فرهنگ.
  • جانسنس، جولیس(۱۳۹۷)، خلقت و فیض از منظر ابن‌سینا، ترجمه موسی ملایری، دو فصلنامه علمی تخصصی الهیات، س۱، ش۱.
  • حکمت، نصرالله(۱۳۸۹)، متافیزیک ابن‌سینا، تهران: الهام.
  • داوری اردکانی، رضا(۱۳۸۲)، فارابی فیلسوف فرهنگ، تهران: ساقی.
  • رحیمیان، سعید(۱۳۸۱)، فیض و فاعلیّت وجودی از فلوطین تا صدرالمتألهین، قم: بوستان کتاب.
  • سهیل افنان، محسن(۱۳۹۱)، افق زندگی و اندیشه‌های ابن‌سینا، ترجمه مرضیه سلیمانی، تهران: نشر علم.
  • سیدهاشمی،‌ محمد اسماعیل و محمد ذبیحی(1387)، محمد، بررسی حدوث و قدم جهان از منظر دو فیلسوف الهی؛ ابن‌سینا و توماس آکوئینی،‌ فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه قم، س2، ش2.
  • فارابی، ابونصر(۱۹۹۰م)، الحروف، حقّقه و قدّم له و علّق علیه محسن مهدی، چ2، بیروت: دارالمشرق.
  • کاپلستون، فردریک(۱۳۸۰)، تاریخ فلسفه، ج۱، یونان و روم، مترجم سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، سروش، چهارم.
  • مبلغ، محمد اسماعیل ، ۱۳۹۶، فلسفه ابن‌سینا، ، ویرایش، تصحیح و مقدّمه علی امیری، کابل، دانشگاه ابن‌سینا، بنیاد اندیشه.
  • میرداماد، محمد بن باقر(۱۳۷۴)، القبسات، به اهتمام دکتر مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
  • نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد(۱۳۸۳)، شرح الاشارات و التنبیهات، ج۲، تحقیق آیت الله حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
  • نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد(۱۳۸۶)، شرح الاشارات و التنبیهات، ج۳، تحقیق:حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
  • ویسنوسکی، روبرت(۱۳۸۹)، متافیزیک ابن‌سینا، ترجمه مهدی نجفی افرا، تهران: نشر علم
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 229
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 185


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب