دنیای نوین در ایجاد پیشرفت‏های علمی و تأمین رفاه مادی نسبی آدمی دستاوردهای مورد توجهی داشته و آنچه را تاکنون نتوانسته به آن دست یابد و ناتوانی خود را بیش از پیش نشان­داده است، در حوزه اخلاق و رفتار اخلاق مدارانه­ی انسانی می­باشد؛ بشر در این زمینه رشدی که نداشته بلکه عقب­گردی از خود بجای گذاشته است. خلأ اخلاقی، جوامع بشری را امروز تهی ساخته و گرفتار مشکلاتی نموده است. با این­که این مهم دل­مشغولی همیشگی بشر بوده و هست و طرح معنا بخشی به زندگی و طرح معنویت­گرایی، یکی از مهم­ترین موضوعاتی است که امروزه برای ایجاد پیوند میان ارزش­های دنیای سنتی و دنیای نوین در حوزه­های مختلف مورد توجه قرار گرفته تا از معضل اخلاقی به­وجود آمده رهای یابد (قنبری و کریمی، ١٣٩٥، ص١٠٠).

با توجه به موضوع پژوهش مورد نظر، یعنی «هوش معنوی^[1]» که در چند دهه‏ی اخیر این مفهوم مورد توجه ویژۀ اندیش‏وران علوم انسانی و روان­شناسان قرار گرفته تا بکارگیری از این موهبت الهی زمینه­هایی را برای رفع یا دفع مشکلات رفتاری افراد فراهم سازند. لذا تلاش مستمر پژوهش­گران­ به‏ویژه روان­شناسان طی سال­ها در پی یافتن معیار مناسبی بود تا بتواند، بر اساس آن ویژگی­های فردی، میزان تناسب و هماهنگی افراد با محیط پیرامون و نیز میزان موفقیت آنان در زندگی را پیش­بینی کند. لذا آنان هوش را به­عنوان یک استعداد و نیروی بی­بدیل یافتند تا با کمک آن بتوانند به زندگی بهبود بخشند و زندگی را متحول سازند؛ ازاین­رو، پژوهشگران، هوش را براساس کارکرد به چند نوع تقسیم نموده­اند؛ و میزان موفقیت افراد را در زندگی بر اساس سطح هوش آنان مورد ارزیابی و پیش­بینی قرار دادند؛ و با توجه به این مهم، هوش معنوی زیربنای نیازها و کشش­های درونی آدمیان محسوب می­شود. از این رو، این هوش می­تواند نقش اساسی و ممتازی را در زندگی و در ارتقا و تأمین سلامت روانی داشته باشد.

بنابراین، با نگاهی به موضوع این پژوهش و جایگاه هوش معنوی در زندگی رابطه‏ی این هوش با دو مفهوم بسیار مهم، کاربردی و مورد نیاز در زندگی و بویژه در نظام آموزش و پرورش، یعنی خودکارآمدی و مسئولیت­پذیری مورد بررسی و ارزیابی قرار خواهد گرفت.

خودکارآمدی[2]یکی از قابلیت­های مهم آدمی و مفهومی بسیار کاربردی است که نقش اساسی آن در سازندگی و نظم­بخشی زندگی و شایستگی انسان حیاتی است، به‏گونه‏ای که توفیق در انجام وظایف توسط افراد با مهارت­های نزدیک به‏هم در موقعیت­های متفاوت به صورت ضعیف، متوسط و یا قوی، به تغییر باورهای کارآمدی آنان بستگی دارد. باورها ممکن است تحت تأثیر خودتردی قرار گیرند و افراد مستعد در شرایطی با باور سست نسبت به خود از توانایی­های موجود بهره کم‏تری ببرند (باندورا[3]، 1997). بی‏گمان خودکارآمدی، عاملی مهم برای انجام موفقیت‏آمیز عمل‏کرد و مهارت­های اساسی لازم برای انجام مسئولیت می­باشد. لذا خودکارآمدی برای یک زندگی ایده­آل و مملو از موفقیت، کشف و شکوفایی استعدادهای نهفته انسانی و بالا بردن ظرفیت در راستای زندگی ضرورت دارد.

یکی دیگر از مفاهیم مورد بررسی رابطه «مسئولیت­پذیری» با هوش معنوی می­باشد. بنابراین، هرگاه انسان متعهد به انجام کاری ‌می­شود در واقع مسئولیت انجام آن کار را پذیرفته است. مسئولیت­پذیری، یعنی پاسخ‏گو بودن در برابر نیازهای خود و دیگران و انجام وظایف فردی و اجتماعی به بهترین شکل ممکن. پس فرد مسئولیت­پذیر کسی است که در قبال رفتار خود پاسخ‏گو باشد؛ یعنی مسئولیت سود و زیان وظیفه و یا تکلیفی را بر عهده گرفته است، بپذیرند (الیس و همکاران 1975).

متغیر اصلی و مستقل مورد پژوهش، سازه هوش معنوی می­باشد؛ هوش معنوی به عنوان یک پارادایم جدید و از مفاهیم مهم است که از پرتو توجه و علاقه روان­شناسان به حوزه دین و معنویت نضج گرفته است. هوش معنوی به عنوان یک استعداد ذاتی انسان، توانایی عمل‏کرد همراه با آگاهی و ترحم را دارد؛ در عین حالی که سلامت و آرامش درونی و بیرونی (بردباری) را صرف نظر از شرایطی، حفظ می­کند (مک گوار[4]، 1993، به نقل از خلج،1392، ص١٠).

در فرهنگ لغت وبستر، هوش معنوی شامل توانایی فهمیدن، به کاربردن دانش ماهرانه، هدایت خود و محیط شخصی را زیر نفوذ خود در آوردن تعریف می­شود (عبدالله­زاده و دیگران، ۱۳۸۸، ص ۳۳).

ایمونز هوش معنوی را چارچوبی برای شناسایی و سازماندهی توانایی­ها و مهارت­های مورد نیاز برای کاربرد انطباقی معنویت، تعریف کرده است (ایمونز، 1999).

بولینگ[5] (1998) معتقد است هوش معنوی نوعی دانش می­باشد که سبک زندگی را بیان می­کند و شناختی را تبیین می­سازد که اعمال انسانی را در پدیده اصلی وجود اولویت‏بندی می­کند و گستره زندگی را در عشق توسعه می‏دهد (کرچتون[6]، 2008: 28).

زوهر و مارشال[7] هوش معنوی را به عنوان، هوشی که انسان­ها به کمک آن مشکلات معناداری و ارزش زندگی خود را حل می­کنند، هوشی که به ما یاری می­رساند تا اعمال و زندگی خود را در مفهومی ژرف و عمیق­تر قرار دهیم و هوشی که به ما کمک می­کند تا ارزیابی کنیم که کدام اقدام و مسیر زندگی معنای بیش‏تری از دیگری دارد (زوهر و مارشال، 2000).

لوین[8] بیان می­کند که هوش معنوی زمانی ابراز می­شود که زندگی روزانه خود را با معنویت همراه کنیم (لوین، 2000). ولمن[9] هوش معنوی را به صورت ظرفیت انسان در پرسیدن سوالات غائی در مورد معنی زندگی و به‏طور هم‏زمان، تجربه ارتباط یک‏پارچه میان هر یک از ما و جهانی که در آن زندگی می­کنیم، تعریف می‌کند (ولمن، 2001).

کینگ[10] هوش معنوی را این چنین تعریف کرده است: مجموعه­ای از ظرفیت­های ذهنی که به هوشیاری، یک‏پارچگی و کاربرد انطباقی جنبه­های معنوی و جهان مافوق وجودی شخص، کمک می­کند و منجر به خروجی­هایی مثل تفکر وجودی عمیق، افزایش معنا، شناسایی عالم مافوق و سلطه حالت­های معنوی می‏شود (کینگ، 2008).

نوبل^[11] و وگان معتقدند مؤلفه­های هشت­گانه‏ای که نشان­دهنده‏ی هوش معنوی رشد یافته هستند عبارتند از: درستی و صراحت، تمامیت، تواضع، مهربانی، سخاوت، تحمل، مقاومت و پایداری و تمایل به برطرف کردن نیازهای دیگران (به نقل از: نازل، 2004: 63).

مک مولن[12] معتــقد است ارزش­هایی ماننــد شجاعت،^[13] یک‎پارچگی، شهود^[14] و دلسوزی^[15] از مؤلفه­های هوش معنوی هستند. هم‏چنین وی معتقد است بین بصیرت و هوش معنوی رابطه وجود دارد و در مقابل، استرس ضد شهود است. وی یکی از راه­های افزایش بصیرت را توجه آرامش‏بخش عنوان می­کند. از نظر مولن نگرانی، تلاش فزاینده و نافرجامی است که به دلیل تأخیر در تصمیم­گیری روی می­دهد (مک مولن، 2003).

بروس لیچفیلد^[16]مشخصات هوش معنوی را این­گونه مطرح می­کند: آگاهی از تفاوت؛ شگفتی، حس ماوراء‏الطبیعه و تقدس؛ حکمت و خرد؛ آگاهی و دوراندیشی، توان گوش دادن (ساکت بودن و به ندای خداوند گوش دادن)؛ هنگام آشفتگی و تناقض و دوگانگی آرام بودن؛ تعهد، فداکاری و ایمان (غباری بناب و همکاران، ١٣٨٦، ص١٢٥-١٤٧).

بنابراین پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سئوال است: رابطه‏ی هوش معنوی با مسئولیت­پذیری و خودکارآمدی طلاب المصطفی– قم چیست؟

روش پژوهش

هر محقق و پژوهش‏گری براساس و نوع تحقیقی که انجام می‌دهد، روش تحقیق خاص و متناسب با آن را در پیش می‌گیرد. در این پژوهش از روش توصیفی از نوع پیمایشی برای تعیین رابطه‏ی هوش معنوی با مسئولیت­پذیری و خودکارآمدی، از روش هم‏بستگی برای تعیین ارتباط معنادار یا نبود ارتباط میان این متغیرها استفاده شده است. در روش هم‏بستگی، علیت بین متغیرها را نشان نمی‌دهد بلکه صرفاً رابطه‏ی بین متغیرها را نشان می‌دهد. پژوهش حاضر به روش هم‏بستگی انجام‌شده که در آن رابطه‏ی بین سه متغیر، یعنی هوش معنوی با مسئولیت­پذیری و خودکارآمدی در محصلان المصطفی مورد بررسی قرار گرفته است.

در این پژوهش، جامعه آماری عبارت است از: تمام محصلان جامعه المصطفی در همه‏ی سطوح تحصیلی در شهر قم که از میان آن‌ها تعداد 350 نفر دانشجو و دانش پژوه به‌عنوان نمونه به‌صورت خوشه­ای تصادفی انتخاب شده­اند و تعداد 306 به سوالات پاسخ دادند.

ابزار پژوهش

برای جمع‌آوری داده‌ها در این پژوهش، از سه پرسش‏نامه استفاده شده است. پرسش‏نامه هوش معنوی کینگ (SISRI)، پرسش‏نامه مسئولیت‏پذیری نعمتی (۱۳۷۸) و پرسش‏نامه مسئولیت­پذیری نعمتی (1378) و پرسش‏نامه خودکارآمدی شرر (GSES) . پرسش‏نامه هوش معنوی کینگ (SISRI) در سال ۲۰۰۸ توسط کینگ طراحی و ساخته شد و یکی از پرسش‏نامه­های استاندارد می­باشد. پرسش‏نامه کینگ دارای ۲۴ گویه است و چهار زیر مقیاس دارد: تفکر وجودی انتقادی، تولید معنای شخصی، آگاهی متعالی و بسط حالت هشیاری. هر چه فرد نمره‏ی بالاتری در این پرسش‏نامه بگیرد دارای هوش معنوی بیش‏تری است.

در پژوهش رقیب و همکاران (1389) پایایی این پرسش‏نامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 88/0 برآورد شد. روایی صوری و محتوایی مقیاس توسط متخصصان روان‌شناسی مورد تایید قرار گرفت. برای برآورد روایی هم‏گرایی از پرسش‏نامه‌ی تجربه‌ی معنوی غباری بناب به طور هم‏زمان استفاده شده که ضرایب هم‏بستگی این دو پرسش‏نامه 66/0 به دست آمده است. برای محاسبه‌ی روایی سازه مقیاس از تحلیل عامل اکتشافی و تحلیل عامل تاییدی مرتبه‌ی اول استفاده شد. نتیجه‌های به دست آمده نشان داد که این مقیاس ابزاری پایا برای سنجش هوش معنوی است و با توجه به روایی و پایایی مناسب، آن را می‌توان در محیط‌های آموزشی و پژوهشی مانند دانشگاه استفاده نمود (رقیب و همکاران، 1389، ص164-141).

پژوهشی دیگر سید حمید شریف­نیا و همکاران، تحت عنوان بررسی ویژگی­های روان‏سنجی هوش معنوی کینگ در جانبازان جسمی جنگ ایران و عراق، در سال (1393) انجام گرفت. در این مطالعه‏ی مقطعی، 211 جانباز شرکت کردند. تحلیل مؤلفه­های اصلی با استفاده از چرخش واریماکس به­منظور بررسی ساختار عاملی پرسش‏نامه هوش معنوی کینگ انجام شد. ثبات درونی و برونی پرسش‏نامه به ترتیب با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ و شاخص درون خوشه­ای بررسی شد. یافته­ها ثبات درونی سؤالات مقیاس هوش معنوی کینگ به روش آلفای کرونباخ 872/0 و شاخص هم‏بستگی درون خوشه­ای (89-84:%95 CI) 872% محاسبه شد. روایی سازه پرسش‏نامه با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی به­دست آمد که 3 عامل با ارزش را، از (87/0، 89/0، 51/0) نشان داد.

در پرسش‏نامه‏ی کینگ (2008) هر فرد نمره‏ی بالاتری بگیرد از هوش معنوی بالاتری بهره دارد. کینگ پایایی کلی این مقیاس را در یک نمونه 619 نفری به کمک ضریب آلفای کرونباخ 95/0 گزارش کرد (کینگ، 2008).

پرسش‏نامه مسئولیت­پذیری نعمتی (1378) در مراکز علمی به آزمون گذاشته شده است و از روایی و پایایی خوب برخوردار می­باشد که حاوی 50 سوال سنجیده شده است. قابلیت اعتماد یا پایایی یک ابزار عبارت است از درجه ثبات آن در اندازه­گیری هر آنچه اندازه می­گیرد یعنی اینکه ابزار اندازه­گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می­دهد (سرمد و همکاران،1390). در پژوهش محسنی (1392) برای سنجش پایایی پژوهش حاضر، از دو روش بازآزمایی و روش آلفای کرونباخ جهت هم‏سانی درونی استفاده شده است. پایایی پرسش‏نامه از طریق آلفای کرونباخ 92% محاسبه شد که نشان دهنده­ی پایایی مناسب آن است (سرمد، 1390). نتایج نشان داد که آزمون از هفت عامل تشکیل شده و اشتراکات سوال­ها (هم‏بستگی تک‏تک سوالات با مفهوم کلی آزمون یعنی مسئولیت‏پذیری) بین48% و 78% و اکثراً بالا بوده است. بررسی روایی سازه از طریق تفاوت­های گروهی نیز بر روی دو گروه با مسئولیت‏پذیری بالا و پایین، با استفاده از آزمون t برای گروه­های مستقل صورت گرفت که نتایج تفاوت معنی‏داری را در تمامی هفت عامل ذکر شده نشان داد. یعنی آزمون مسئولیت‏پذیری نعمتی به خوبی توانسته این دو گروه را از یک دیگر تفکیک کرده و از روایی سازه­ی بالایی برخوردار بوده است. فیاض و همکاران (1396) برای تبیین موضوع (بررسی رابطه‏ی روش‌های تربیتی مادران با مسئولیت‌پذیری پسران (با تاکید بر آموزه‌های تربیت اسلامی) که جامعه آماری با استفاده از روش نمونه‏گیری تصادفی خوشه­ای، تعدادد 300 نفر از دانش‏آموزان پسر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. در این مطالعه روایی هر دو پرسش‏نامه به صورت محتوایی و پایایی آن­ها با روش آلفای کرونباخ به ترتیب 77/0 و 92/0 محاسبه شد. حیاتی و همکارش (1396) در پژوهشی تحت عنوان «بررسی رابطه‏ی بین تجارب معنوی و مسؤلیت­پذیری زنان با انسجام خانواده در زنان تحت پوشش کمیته‏ی امام خمینی» با استفاده از پرسش‏نامه نعمتی پویایی و روایی داشتن به این­گونه ثابت نمودند که مسؤلیت‏پذیری با ضریب بتا‌ (395/0₊) را نشان داد (مژگان حیاتی و همکاران، 1396).

در پرسش‏نامه‏ی خودکارآمدی شرر (GSES) برای سنجش خودکارآمدی از مقیاس خودکارآمدی شرر استفاده می­شود. این مقیاس تحت عنوان یک پرسش‏نامه توسط شرر و همکاران ارائه شد که شامل 17 سئوال به صورت کاملاً موافق تا کاملاً مخالف می‏باشد. روایی و پایایی پرسش‏نامه در پژوهش براتی بختیاری به میزان 79/0 و هم‏چنین در پژوهش ملک‏شاهی و همکاران 73/0 اثبات شده است. لذا این مقیاس از نظر آماری قابل توجیح می­باشد.

به­منظور سنجش باورهای خودکارآمدی دانشجویان، از پرسش‏نامه باورهای خودکارآمدی شرر و همکاران (1982) استفاده شد. این مقیاس که برای خودکارآمدی عمومی در نظر گرفته شده، دارای 17 ماده می­باشد. برای هر ماده‏ی این مقیاس 5 پاسخ پیشنهاد شده که بر هر ماده 1 تا 5 امتیاز تعلق می­گیرد. این 5 پاسخ عبارتند از: کاملاً مخالف، مخالف، بی‏نظر، موافق و کاملاً موافق. نمرات بالاتر بیان‏گر خودکارآمدی قوی‏تر و نمرات پایین‏تر بیان‏گر خودکارآمدی ضعیف‏تری می‏باشد. در پژوهش جهانی (1388) نیز با استفاده از آلفای کرونباخ ضریب پایایی برابر با 740/0 بدست آمد.

شرر (1982) اعتبار محاسبه شده از طریق آلفای کرونباخ برای خودکارآمدی عمومی را 76/0 ذکر می­کند. روایی این مقیاس از طریق روایی سازه به دست آمده است. در پژوهشی که به منظور بررسی اعتبار و روایی این مقیاس توسط براتی انجام گرفت، مقیاس بر روی 100 آزمودنی که دانش‏آموزان سوم دبیرستان بودند اجرا شد؛ هم‏بستگی (61/0) به دست آمده از 2 مقیاس عزت نفس و خودارزیابی با مقیاس خودکارآمدی در جهت تأیید روایی سازه این مقیاس بود (اعرابیان، 1383).

بختیاری براتی (۱۳۷۶) برای سنجش روایی سازه­ای مقیاس خودکارآمدی عمومی، نمرات به‏دست آمده از این مقیاس را با اندازه­های چندین ویژگی شخصیتی (مقیاس کنترل درونی و بیرونی راتر، خرده مقیاس کنترل شخصی، مقیاس درجه اجتماعی مارلو و کران و مقیاس شایستگی بین فردی روزنبرگ) هم‏بسته کرد که هم‏بستگی پیش‏بینی شده بین مقیاس خودکارآمدی و اندازه­های خصوصیات شخصیتی متوسط (۰/۶۱ و در سطح ۰/۵۰ معنادار) و در جهت تایید سازه مورد نظر بود (به نقل از کرامتی و شهرآرای، ۱۱۰:۱۳۸۳).

هم‏چنین ضریب پایایی مقیاس با استفاده از روش دو نیمه کردن آزمون گاتمن برابر ۰/۷۶ و با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ ۰/۷۹ به دست آمده است (شمائی‏زاده و عابدی، ۲۰۰۵). هم‏چنین در پژوهش وقری (۱۳۷۹) برای بررسی پایایی خودکارآمدی، آلفای کرونباخ ۰/۸۵ به‏دست آمده است. نجفی (۱۳۸۰) نیز ۳۰ نفر از آزمودنی­ها را بصورت تصادفی جدا کرد و آزمون خودکارآمدی را برای آن­ها اجرا نمود و آلفای کرونباخ برابر با ۰/۸۳ و از طریق روش اسپیرمن- براون نیز ۸۳% به‏دست آمد. در پژوهش گنجی و فراهانی (۱۳۸۸) به روش آلفای کرونباخ ضریب پایانی ۸۱% به‏دست آمد.

یافته‌های پژوهش

در واقع جدول هم‏بستگی پرسون، هم‏بستگی و نبود هم‏بستگی میان متغیرها را نشان می­دهد.

 

 

جدول 1: هم‏بستگی میان زیر مقیاس­های هوش معنوی با مسئولیت­پذیری
هم‏بستگی پیرسون		تفکروجودی	تولید معنا	آگاهی متعالی	حالت هشیاری	مسئولیت­پذیری
تفکر وجودی انتقادی	هم‏بستگی	1	.508**	.674**	.526**	.267**
	سطح معناداری		.000	.000	.000	.000
	تعداد	306	306	306	306	306
تولید معنا	هم‏بستگی	.508**	1	.511**	.353**	.224**
	سطح معناداری	.000		.000	.000	.000
	تعداد	306	306	306	306	306
آگاهی متعالی	هم‏بستگی	.674**	.511**	1	.506**	.292**
	سطح معناداری	.000	.000		.000	.000
	تعداد	306	306	306	306	306
حالت هوشیاری	هم‏بستگی	.526**	.353**	.506**	1	.260**
	سطح معناداری	.000	.000	.000		.000
	تعداد	306	306	306	306	306
مسئولیت­پذیری	هم‏بستگی	.267**	.224**	.292**	.260**	1
	سطح معناداری	.000	.000	.000	.000
	تعداد	306	306	306	306	306

با توجه به sig یا سطح معناداری کم‏تر از 5 درصد را نشان می­دهد، در این صورت H صفر ما رد شده و هم‏بستگی معناداری بین متغیرها پذیرفته می­شود؛ این جدول از آزمون ضریب هم‏بستگی میان متغیرها در حد مثبت بالایی را نشان می­دهد؛ لذا، ضریب هم‏بستگی میان تفکر وجودی انتقادی و مسئولیت‏پذیری 26/0، میان تولید معنا و مسئولیت­پذیری 22/0، میان آگاهی متعالی و مسئولیت­پذیری 29/0 و میان حالت هوشیاری و مسئولیت­پذیری 26/0 می­باشند. بنابراین، هم‏بستگی مذکوری در آزمون درصد بالای از اطمینان در جامعۀ آماری مورد نظر را نشان می‌دهد.

جدول 2: هم‏بستگی میان زیرمقیاس­های هوش معنوی با خودکارآمدی

هم‏بستگی پیرسون		تفکروجودی	تولید معنا	آگاهی متعالی	حالت هشیاری	خودکارآمدی
تفکروجوی انتقادی	هم‏بستگی	1	.508**	.674**	.526**	.119*
	سطح معناداری		.000	.000	.000	.038
	تعداد	306	306	306	306	306
تولید معنا	هم‏بستگی	.508**	1	.511**	.353**	.090
	سطح معناداری	.000		.000	.000	.118
	تعداد	306	306	306	306	306
آگاهی متعالی	هم‏بستگی	.674**	.511**	1	.506**	.061
	سطح معناداری	.000	.000		.000	.285
	تعداد	306	306	306	306	306
حالت هوشیاری	هم‏بستگی	.526**	.353**	.506**	1	.028
	سطح معناداری	.000	.000	.000		.623
	تعداد	306	306	306	306	306
خودکارآمدی	هم‏بستگی	.119*	.090	.061	.028	1
	سطح معناداری	.038	.118	.285	.623
	تعداد	306	306	306	306	306

در این جدول از آزمون ضریب هم‏بستگی میان متغیرها، مثبت هم‏بستگی در سطح پایین را نشان می‏دهد؛ لذا هم‏بستگی میان تفکر وجودی انتقادی و خودکارآمدی سطح 11/0؛ و در میان تولید معنا و خودکارآمدی 09/0، میان آگاهی متعالی و خودکارآمدی 06/0 و میان حالت هوشیاری و خودکارآمدی 02/0 به این صورت می­باشد.

آزمون رگرسیون

آزمون رگرسیون برای درک شدت رابطه‏ی بین متغیرها انجام می­گیرد. ازاین­رو، توسط این آزمون شدت و میزان هم‏بستگی بین متغیرهای وابسته و مستقل تبیین می­گردد. لذا برای نشان دادن مدل رابطه‏ی بین متغیرها از معادله خط برگشت یا رگرسیون استفاده می­شود تا شکل رابطه‏ی بین متغیرها که قادر به پیش‏بینی و تعیین مقدار متغیر وابسته بر حسب متغیر مستقل خواهد بود، تعیین می­گردد.

جدول3: تبیین میزان هم‏بستگی میان تفکر وجودی انتقادی با مسئولیت­پذیری

Model	R	R 2	تنظیم‌شدهR2	خطای استاندارد
1	.267a	.071	.068	4.31569

بررسی داده‌های پرسش‏نامه این جدول نشان می‌دهد که مقدار هم‏بستگی چندگانه (R) بین تفکر وجودی انتقادی یعنی متغیر برابر است (26/0) و مجذور آن (R²) (06/0) را نشان می‌دهد چنان‏چه ملاحظه می‌شود با توجه به ضریب هم‏بستگی(R) نشان دهنده‏ی وجود رابطه‏ی متغیر مستقل با متغیر وابسته است اما مقدار ضریب تعدیل شده ( ) که برابر با 06/0 را نشان می‌دهد که هم‏بستگی 06/0 بین متغیر وابسته‌ و متغیر مستقل یعنی تفکر وجودی انتقادی با مسئولیت­پذیری وجود دارد.

با توجه به نتایج آزمون رگرسیون می‌توان ادعا کرد که تفکر وجودی انتقادی نقش تعیین کننده نسبت مسئولیت­پذیری را دارد.

جدول 4: مشخصات آماری تحلیل واریانس رگرسیون تفکر خود انتقادی و مسئولیت­پذیری

Model		مجموع مجذورات	درجه آزادی	مجذور میانگین	F	سطح معناداری
1	Regression	434.136	1	434.136	23.309	.000b
	باقی مانده	5662.048	304	18.625
	کل	6096.184	305

بررسی داده‌های پرسش‏نامه در جدول شماره 4 نشان می‌دهد که نمونه رگرسیون می‌توان به‌طور معناداری تغییرات متغیر وابسته را پیش‌بینی کند. چنان چه میزان به‌دست‌آمده در تحلیل واریانس رگرسیون اگر کم‏تر از (05/0) باشد نتیجه گرفته می‌شود که تفکر وجودی انتقادی در مسئولیت­پذیری نقش خوبی دارد و میزان معناداری نیز در سطح 000/0 را نشان می­دهد. بنابراین سطح معناداری، نتایج رگرسیون را تأیید می‌کند. لذا، در این جدول، معنی‏داری مقدار آزمون (f)  309/23 و معناداری 000/0 درسطح خطای کوچک تر از 05/0 را نشان می­دهد؛ پس می‌توان نتیجه گرفت که مدل رگرسیون تحقیق مرکب از متغیر مستقل چهار مقیاسه و یک متغیر وابسته مدل خوبی بوده و مجموع متغیرهای مستقل می­توانند متغیر وابسته را پیش‏بینی کنند.

جدول5: تبیین میزان هم‏بستگی میان تولید معنای شخصی با مسئولیت­پذیری

Model	R	R Square	Adjusted R Square	Std. Error of the Estimate
1	.224a	.050	.047	3.92283

بررسی داده‌های پرسش‏نامه این جدول نشان می‌دهد که مقدار هم‏بستگی چندگانه (R) بین تولید معنای شخصی یعنی متغیر برابر است (22/0) و مجذور آن (R²) (05/0) را نشان می‌دهد. چنان‏چه ملاحظه می‌شود با توجه به ضریب هم‏بستگی(R) نشان دهنده‏ی وجود رابطه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته است اما مقدار ضریب تعدیل شده ( ) برابر با 04/0 را نشان می‌دهد که هم‏بستگی 04/0 بین متغیر وابسته‌ و متغیرهای مستقل یعنی تولید معنای شخصی با مسئولیت­پذیری وجود دارد.

جدول 6: مشخصات آماری تحلیل واریانس رگرسیون تولید معنای شخصی و مسئولیت­پذیری

Model		Sum of Squares	df	Mean Square	F	Sig.
1	Regression	247.647	1	247.647	16.093	.000b
	Residual	4678.135	304	15.389
	Total	4925.782	305

بررسی داده‌های پرسش‏نامه در جدول شماره 6 نشان می‌دهد که نمونه‏ی رگرسیون می‌تواند به‌طور معناداری تغییرات متغیر وابسته را پیش‌بینی کند. چنان چه میزان به‌دست‌آمده در تحلیل واریانس رگرسیون اگر کم‏تر از (05/0) باشد نتیجه گرفته می‌شود که تفکر وجودی انتقادی در مسئولیت­پذیری نقش خوبی دارد و میزان معناداری نیز در سطح 000/0 معناداری را نشان می­دهد. بنابراین سطح معناداری، نتایج رگرسیون را تأیید می‌کند. بنابراین در این جدول، معنی‏داری مقدار آزمون (f)  093/16 و معناداری 000/0 درسطح خطای کوچک‏تر از 05/0 را نشان می­دهد؛ پس می‌توان نتیجه گرفت که مدل رگرسیون تحقیق مرکب از متغیر مستقل چهار مقیاسه و یک متغیر وابسته مدل خوبی بوده و مجموع متغیرهای مستقل می­توانند متغیر وابسته را پیش‏بینی کنند.

جدول7: تبیین میزان هم‏بستگی میان آگاهی متعالی با مسئولیت‏پذیری

Model	R	R Square	Adjusted R Square	Std. Error of the Estimate
1	.292a	.085	.082	3.95641

بررسی داده‌های پرسش‏نامه این جدول نشان می‌دهد که مقدار هم‏بستگی چندگانه (R) بین تولید معنای شخصی یعنی متغیر برابر (29/0) است و مجذور آن (R²) (08/0) را نشان می‌دهد. چنان‏چه ملاحظه می‌شود با توجه به ضریب هم‏بستگی(R) نشان دهنده‏ی وجود رابطه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته است اما مقدار ضریب تعدیل شده ( ) برابر با 08/0 را نشان می‌دهد که هم‏بستگی 08/0 بین متغیر وابسته‌ و متغیرهای مستقل یعنی آگاهی متعالی با مسئولیت­پذیری وجود دارد.

جدول 8: مشخصات آماری تحلیل واریانس رگرسیون تولید معنای شخصی و مسئولیت­پذیری

Model		Sum of Squares	df	Mean Square	F	Sig.
1	Regression	442.545	1	442.545	28.272	.000b
	Residual	4758.579	304	15.653
	Total	5201.124	305

بررسی داده‌های پرسش‏نامه در جدول شماره 8 نشان می‌دهد که نمونه رگرسیون می‌توان به‌طور معناداری تغییرات متغیر وابسته را پیش‌بینی کند. چنان چه میزان به‌دست‌آمده در تحلیل واریانس رگرسیون اگر کم‏تر از (05/0) باشد نتیجه گرفته می‌شود که تفکر وجودی انتقادی در مسئولیت­پذیری نقش خوبی دارد و میزان معناداری نیز در سطح 000/0 معناداری را نشان می­دهد. بنابراین سطح معناداری، نتایج رگرسیون را تأیید می‌کند. بنابراین، در این جدول، معنی‏داری مقدار آزمون (f)  272/28 و معناداری 000/0 درسطح خطای کوچک تر از 05/0 را نشان می­دهد؛ پس می‌توان نتیجه گرفت که مدل رگرسیون تحقیق مرکب از متغیر مستقل چهار مقیاسه و یک متغیر وابسته مدل خوبی بوده و مجموع متغیرهای مستقل می­توانند متغیر وابسته را پیش‏بینی کنند.

جدول9: تبیین میزان هم‏بستگی میان بسط حالت هوشیاری با مسئولیت­پذیری

Model	R	R Square	Adjusted R Square	Std. Error of the Estimate
1	.260a	.068	.065	3.25440

بررسی داده‌های پرسش‏نامه این جدول نشان می‌دهد که مقدار هم‏بستگی چندگانه (R) بین بسط حالت هوشیاری یعنی متغیر برابر (26/0) و مجذور آن (R²) (06/0) را نشان می‌دهد. چنان‏چه ملاحظه می‌شود با توجه به ضریب هم‏بستگی(R) نشان دهنده وجود رابطه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته است اما مقدار ضریب تعدیل شده ( ) برابر با 06/0 را نشان می‌دهد که هم‏بستگی 06/0 بین متغیر وابسته‌ و متغیرهای مستقل یعنی بسط حالت هوشیاری با مسئولیت­پذیری وجود دارد.

جدول 10: مشخصات آماری تحلیل واریانس رگرسیون بسط حالت هوشیاری و مسئولیت­پذیری

Model		Sum of Squares	df	Mean Square	F	Sig.
1	Regression	234.334	1	234.334	22.126	.000b
	Residual	3219.699	304	10.591
	Total	3454.033	305

 

این جدول نشان می‌دهد که نمونه رگرسیون می‌توان به‌طور معناداری تغییرات متغیر وابسته را پیش‌بینی کند. چنان چه میزان به‌دست‌آمده در تحلیل واریانس رگرسیون اگر کم‏تر از (05/0) باشد نتیجه گرفته می‌شود که بسط حالت هوشیاری در مسئولیت­پذیری نقش خوبی دارد و میزان معناداری نیز در سطح 000/0 معناداری را نشان می­دهد. بنابراین سطح معناداری، نتایج رگرسیون را تأیید می‌کند.

جدول 11: تبیین میزان هم‏بستگی میان تفکر وجودی انتقادی با خودکارآمدی

Model	R	R Square	Adjusted R Square	Std. Error of the Estimate
1	.119a	.014	.011	4.44638

بررسی داده‌های پرسش‏نامه این جدول نشان می‌دهد که مقدار هم‏بستگی چندگانه (R) بین هوش معنوی یعنی متغیر برابر (11/0) و مجذور آن (R²) (01/0) را نشان می‌دهد. چنان‏چه ملاحظه می‌شود با توجه به ضریب هم‏بستگی(R) نشان دهنده رابطه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته وجود دارد؛ اما مقدار ضریب تعدیل شده ( ) برابر با 01/0 را نشان می‌دهد که هم‏بستگی 01/0 بین متغیر وابسته‌ و متغیرهای مستقل یعنی تفکر وجودی انتقادی و خودکارآمدی وجود دارد.

جدول 12: مشخصات آماری تحلیل واریانس رگرسیون تفکر وجودی انتقادی و خودکارآمدی

Model Sum of Squares df Mean Square F Sig. 1 Regression 86.028 1 86.028 4.351 .038b Residual 6010.156 304 19.770     Total 6096.184 305

این جدول نشان می‌دهد که نمونه رگرسیون می‌توان به‌طور معناداری تغییرات متغیر وابسته را پیش‌بینی کند. چنان چه میزان به‌دست‌آمده در تحلیل واریانس رگرسیون اگر کم‏تر از (05/0) باشد نتیجه گرفته می‌شود که تفکر وجودی انتقادی در خودکارآمدی نقش دارد و میزان معناداری نیز در سطح 038/0 معناداری را نشان می­دهد. بنابراین سطح معناداری، نتایج رگرسیون را تأیید می‌کند.

در این جدول، معنی‏داری مقدار آزمون (f) 351/4 و معناداری 038/0 درسطح خطای کوچک‏تر از 05/. را نشان می­دهد؛ پس می‌توان نتیجه گرفت که مدل رگرسیون تحقیق مرکب از متغیر مستقل چهار مقیاسه و یک متغیر وابسته مدل خوبی بوده و مجموع متغیرهای مستقل می­توانند متغیر وابسته را پیش‏بینی کنند.

جدول13: تبیین میزان هم‏بستگی میان تولید معنای شخصی با خودکارآمدی

Model	R	R Square	Adjusted R Square	Std. Error of the Estimate
1	.090a	.008	.005	4.00915

بررسی داده‌های پرسش‏نامه این جدول نشان می‌دهد که مقدار هم‏بستگی چندگانه (R) بین تولید معنای شخصی یعنی متغیر برابر (09/0) و مجذور آن (R²) (005/0) را نشان می‌دهد. چنان‏چه ملاحظه می‌شود با توجه به ضریب هم‏بستگی(R) نشان دهنده رابطه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته وجود دارد؛ اما مقدار ضریب تعدیل شده ( ) برابر با 005/0 را نشان می‌دهد که هم‏بستگی 005/0 بین متغیر وابسته‌ و متغیرهای مستقل یعنی تولید معنای شخصی و خودکارآمدی وجود دارد.

جدول 14: مشخصات آماری تحلیل واریانس رگرسیون تولید معنای شخصی و خودکارآمدی

Model		Sum of Squares	df	Mean Square	F	Sig.
1	Regression	39.494	1	39.494	2.457	.118b
	Residual	4886.288	304	16.073
	Total	4925.782	305

نتیجه این جدول نشان می‌دهد که نمونه رگرسیون می‌تواند به‌طور معناداری تغییرات متغیر وابسته را پیش‌بینی کند. چنان‏چه میزان به‌دست‌آمده در تحلیل واریانس رگرسیون اگر بزرگ‏تر از (05/0) باشد نتیجه گرفته می‌شود که تفکر وجودی انتقادی در خودکارآمدی نقشی ندارد و میزان معناداری نیز در سطح 118/0 معناداری را نشان نمی­دهد. بنابراین سطح معناداری، نتایج رگرسیون را تأیید نمی‌کند.

بنابراین، در این جدول، معنی‏داری مقدار آزمون (f) 457/2 و معناداری 118/0 در سطح خطای بزرگ‏تر از 05/. را نشان می­دهد.

جدول 15: تبیین میزان هم‏بستگی میان آگاهی متعالی با خودکارآمدی

Model	R	R Square	Adjusted R Square	Std. Error of the Estimate
1	.061a	.004	.000	4.12851

بررسی داده‌های پرسش‏نامه این جدول نشان می‌دهد که مقدار هم‏بستگی چندگانه (R) بین آگاهی متعالی یعنی متغیر برابر است (06/0) و مجذور آن (R²) (004/0) را نشان می‌دهد. چنان‏چه ملاحظه می‌شود با توجه به ضریب هم‏بستگی(R) نشان دهنده رابطه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته اندک است؛ اما مقدار ضریب تعدیل شده ( ) برابر با 000/0 را نشان می‌دهد که هم‏بستگی 000/0 بین متغیر وابسته‌ و متغیرهای مستقل یعنی آگاهی متعالی و خودکارآمدی وجود ندارد.

جدول 16: مشخصات آماری تحلیل واریانس رگرسیون آگاهی متعالی و خودکارآمدی

Model		Sum of Squares	df	Mean Square	F	Sig.
1	Regression	19.562	1	19.562	1.148	.285b
	Residual	5181.561	304	17.045
	Total	5201.124	305

نتیجه جدول نشان می‌دهد که نمونه رگرسیون می‌تواند به‌طور معناداری تغییرات متغیر وابسته را پیش‌بینی کند. چنان‏چه میزان به‌دست‌آمده در تحلیل واریانس رگرسیون اگر بزرگ‏تر از (05/0) باشد نتیجه گرفته می‌شود که آگاهی متعالی در خودکارآمدی نقشی ندارد و میزان معناداری نیز در سطح 285/0 معناداری را نشان نمی‏دهد. بنابراین سطح معناداری، نتایج رگرسیون را تأیید نمی‌کند. بنابراین، در این جدول، معنی‏داری مقدار آزمون (f) 148/1 و معناداری 285/0 در سطح خطای بزرگ‏تر از 05/0را نشان می­دهد.

جدول 17: تبیین میزان هم‏بستگی میان بسط حالت هشیاری با خودکارآمدی

Model	R	R Square	Adjusted R Square	Std. Error of the Estimate
1	.028a	.001	-.002	3.36941

 

بررسی داده‌های پرسش‏نامه این جدول نشان می‌دهد که مقدار هم‏بستگی چندگانه (R) بین بسط حالت هشیاری یعنی متغیر برابر (02/0) و مجذور آن (R²) (001/0) را نشان می‌دهد. چنان‏چه ملاحظه می‌شود با توجه به ضریب هم‏بستگی(R) نشان دهنده رابطه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته ناچیز است؛ اما مقدار ضریب تعدیل شده ( ) برابر با 002/0- را نشان می‌دهد که هم‏بستگی002/0 بین متغیر وابسته‌ و متغیرهای مستقل یعنی بسط حالت هشیاری و خودکارآمدی قابل توجه نیست.

جدول 18: مشخصات آماری تحلیل واریانس رگرسیون بسط حالت هشیاری و خودکارآمدی

Model		Sum of Squares	df	Mean Square	F	Sig.
1	Regression	2.751	1	2.751	.242	.623b
	Residual	3451.282	304	11.353
	Total	3454.033	305

نتیجه جدول نشان می‌دهد که نمونه رگرسیون می‌تواند به‌طور معناداری تغییرات متغیر وابسته را پیش‌بینی کند. چنان‏چه میزان به‌دست‌آمده در تحلیل واریانس رگرسیون اگر بزرگ‏تر از (05/0) باشد نتیجه گرفته می‌شود که بسط حالت هشیاری در خودکارآمدی نقشی ندارد و میزان معناداری نیز در سطح 623/0 معناداری را نشان نمی­دهد. بنابراین سطح معناداری، نتایج رگرسیون را تأیید نمی‌کند. این جدول، معنی‏داری مقدار آزمون (f) 242/0 و معناداری 623/0 در سطح خطای بزرگ‏تر از 05/0 را نشان می­دهد.

بحث و نتیجه‏گیری

پژوهش حاضر به منظور تبیین و شناسایی رابطه و هم‏بستگی هوش معنوی با مسئولیت‏پذیری و خودکارآمدی در میان طلاب جامعه المصطفی العالمیه است. با توجه به این‏که محصلان این مرکز آموزشی از بیش‏تر کشورهای جهان می­باشند، از این رو جامعه آماری این پژوهش، با فرهنگ­ها، باورها و شیوه‌های زندگی مختلف بوده که به غنای این پژوهش افزوده است.

هدف از این پژوهش پاسخ به این سوال بوده است که آیا رابطه‌ای بین هوش معنوی با مسئولیت­پذیری و خودکارآمدی میان طلاب المصطفی وجود دارد یا خیر؟

تحلیل یافته­های پژوهش موجود به عنوان «رابطه هوش معنوی با مسئولیت‏پذیری و خودکارآمدی ...) می­توان بیان کرد که پژوهش­های انجام شده میان هوش معنوی با مسئولیت‏پذیری یا خودکارآمدی در کنار متغیر­های دیگر، انجام گرفته نشان می­دهد که رابطه میان هوش معنوی و مسئولیت‏پذیری و خودکارآمدی، مثبت بوده است. در اینجا پژوهش­های که به سبب جست­وجو به دست بنده رسیده است ذکر می­کنم:  

در پژوهش محمدی درویش­وند و همکارش، رابطه میان هوش معنوی و مسئولیت­پذیری مورد بررسی قرار گرفته است. یافته­ها از نسبت رابطه معنادار میان هوش معنوی و مسئولیت­پذیری نتیجه گرفته شده است (محمدی درویش­وند و همکار،1395، ص69).

پژوهش­ دیگری که انجام گرفته است هم‏بستگی میان هوش معنوی خودکارآمدی برابر با 80/0 بوده و در این صورت رابطه مثبتی را نشان می­دهد. از این رو، با پرورش هوش معنوی خودکارآمدی نیز رشد می‏یابد (گلچین و همکار، 1391، ص54).

در تحقیقی دیگری رابطه ساده و چندگانه سلامت روان، هوش معنوی و افکار ناکارآمد در دانشجویان نشان داد که رابطه مثبت میان هوش معنوی و سلامت روان و رابطه منفی میان هوش معنوی و افکار ناکارآمد و رابطه ناکارآمد با سلامت روان و هوش معنوی می­باشد (معلمی، 1387).

خانم قنبری و همکارش در پژوهشی رابطه هوش معنوی و خودکار آمدی را مورد بررسی قرار دادند و نتایج بدست آمده از این تحقیق حکایت ارتباط مثبت و معنادار R=./327 را نشان داد. هم‏چنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که مؤلفه­های تفکر انتقادی وجودی و نیز تولید معنای شخصی قدرت پیش‏بینی خودکارآمدی معلمان را دارند (قنبری و همتی، 1394، 63).

پژوهش حاضر نیز نشان از رابطه داشتن و هم‏بستگی میان هوش معنوی با مسئولیت‏پذیری و خودکارآمدی دارد.

در پژوهش آدجبولا[17] (2007) با عنوان رابطه بین معنویت و خودکارآمدی با کیفیت زندگی، نشان داد که رابطه مثبتی بین معنویت و خودکارآمدی وجود دارد.

در پژوهش دیگری توسط اسمیت در سال2010 و با عنوان رابطه بین خودکارآمدی و معنویت با رضایت شغلی و انگیزش با نقش متغیر میانجی رهبری تحول آفرین در بین سربازان آمریکایی انجام شد نشان داد که رابطه مثبتی بین معنویت و خودکارآمدی وجود دارد.

البته باید توجه داشت که ویژگی­های پژوهش موجود در چند مورد است: 1ـ بررسی یک متغیر با دو متغیر دیگر، 2ـ بررسی میان افرادی که دارای فرهنگ­های مختلف می­باشند. به‎گونه­ای که­ رابطه و هم‏بستگی میان تک‏تک مؤلفه­های هوش معنوی با مسئولیت‏پذیری و خودکارآمدی باهم صورت گرفته است و نتایج به دست آمده به این شرح است:

یافته‏های پژوهش حاضر نشان داد که ضریب هم‏بستگی مثبت میان زیر مقیاس­های هوش معنوی و مسئولیت‏پذیری رابطه معناداری وجود دارد. لذا، ضریب هم‏بستگی میان تفکر وجودی انتقادی و مسئولیت‏پذیری 26/0، میان تولید معنا و مسئولیت‏پذیری 22/0، میان آگاهی متعالی و مسئولیت‏پذیری 29/0 و میان حالت هوشیاری و مسئولیت‏پذیری 26/0 می­باشند. بنابراین، هم‏بستگی مذکوری در آزمون درصد بالای از اطمینان در جامعه‏ی آماری مورد نظر را نشان می‌دهد.

با توجه به آزمون ضریب هم‏بستگی، میان هوش معنوی و خودکارآمدی، ضریب هم‏بستگی میان متغیرها، مثبت ولی در سطح پایین را نشان می­دهد؛ لذا هم‏بستگی میان تفکر وجودی انتقادی و خودکارآمدی سطح 11/0؛ و در میان تولید معنا و خودکارآمدی 09/0، میان آگاهی متعالی و خودکارآمدی 06/0 و میان حالت هوشیاری و خودکارآمدی 02/0 می­باشد.

 

[1] . Emotional Intelligence.

[2] . Self-efficacy.

[3]. Bandura.  

[4]- McGuire.

[5] . Bowling.

[6] . Crichton  .

[7] . Zohar & Marshall.

[8] . Levin.

[9] . Wolman.

[10] . king.

[11]. Noble.

[12] . McMullen.

[13]. Courage.

[14]. Intuition.

[15]. Compassion.

[16]. Brouce Litchfield.

[17]. Adegbola

تعداد مشاهده مقاله: 173

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 132