پنجه باشی, الهه. (1402). تأملی بر معناکاوی پیکرنگاری مذهبی در نقاشی غدیرخم اثرحاجی فارسی محفوظ در موزه آستان معصومه(س) در قم. مطالعات فلسفی کلامی, 17(41), 46-71. doi: 10.22034/skh.2023.13076.1290
الهه پنجه باشی. "تأملی بر معناکاوی پیکرنگاری مذهبی در نقاشی غدیرخم اثرحاجی فارسی محفوظ در موزه آستان معصومه(س) در قم". مطالعات فلسفی کلامی, 17, 41, 1402, 46-71. doi: 10.22034/skh.2023.13076.1290
پنجه باشی, الهه. (1402). 'تأملی بر معناکاوی پیکرنگاری مذهبی در نقاشی غدیرخم اثرحاجی فارسی محفوظ در موزه آستان معصومه(س) در قم', مطالعات فلسفی کلامی, 17(41), pp. 46-71. doi: 10.22034/skh.2023.13076.1290
پنجه باشی, الهه. تأملی بر معناکاوی پیکرنگاری مذهبی در نقاشی غدیرخم اثرحاجی فارسی محفوظ در موزه آستان معصومه(س) در قم. مطالعات فلسفی کلامی, 1402; 17(41): 46-71. doi: 10.22034/skh.2023.13076.1290
تأملی بر معناکاوی پیکرنگاری مذهبی در نقاشی غدیرخم اثرحاجی فارسی محفوظ در موزه آستان معصومه(س) در قم
گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران.
چکیده
یکی از نمونههای نقاشی مذهبی در دوره قاجار، نقاشی غدیرخم در موزه آستان حضرت معصومهB است که نقاشی ماندگاری در زمینه شمایلنگاری مذهبی و انتقال سنتهای مذهبی در دروه قاجار است. در این نقاشی تأکید بر بازنمایی و نمایش واقعنمایانه واقعه غدیرخم از نقشهای مهم در نمایش شکوهمندانه این واقعه دینی بوده است. در این اثر کمتر شناختهشده نقاشی به نام حاجی فارسی، در موزه قم به شماره اموالی 900 سنت تصویری واقعهغدیر را کنار هنر پیکرنگاری درباری قاجار بر ما آشکار می کند. مطالعه این اثر نشان میدهد هنرمند تلاش کرده با نمایش واقعگرایانه واقعه غدیر و پیوند آن با نقاشی پیکرنگاری درباری قاجار، ویژگیهای پیکرنگاری درباری از شاهان و ارادت آنان را به دین تشیع و واقعه پراهمیت غدیر نشان دهد. تمرکز اصلی نقاشی بر واقعه غدیر است که بیش از تصاویر شاهان به چشم میآید. نمایش اتفاق غدیر با ویژگیهای نقاشی پیکرنگاری درباری همخوانی تصویری داشته است. هدف این پژوهش مطالعه نقاشی واقعه غدیر است که تا کنون معرفی و پژوهش نشده است و به ویژگیهای نقاشی پیکرنگاری درباری در حاشیه اثر و تمرکز بر واقعه غدیر میپردازد. سؤالات اصلی پژوهش به این شرح است: کارکرد نمایش واقعه غدیر در مرکز تصویر با چه ویژگیهایی انجام شده است؟ نمایش شاهان قاجار به روش پیکرنگاری در حاشیه واقعه غدیر چه کارکرد تزئینی داشته است؟ روش تحقیق در این پژوهش علمی، توصیفی_ تحلیلی بوده و با استفاده از منابع کتابخانهای و مطالعه میدانی نمونه موزهای اثر در موزه قم انجام شده است. شیوه تحلیل بر اساس اصول و قواعد هنری تجسمی به کار رفته در نقاشی است. پژوهش حاضر یکی از جنبههای دینی و معنانمایانه واقعه غدیر و ارتباط آن با نقاشی قاجار را واکاوی میکند. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد در این نقاشی کنار بازنمایی واقعه مهم غدیر و نمایش پیکرنگاری درباری، ویژگیهای بصری اثر منطبق بر ویژگیهای نقاشی پیکرنگاری درباری قاجار بوده و ارادت شاهان مهم ایران از گذشته تا دوره قاجار به تشیع و علیg را نمایش میدهد.
امانت، عباس(1398)، قبله عالم ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران، ترجمه حسن کامشاد، تهران، کارنامه
افشاری، مرتضی(1386)، خیالینگاری پایهگذار شمایلنگاری به مفهوم امروزین، کتاب ماه هنر، ش107-108، ص38-44.
فشاری، مرتضی، آیتاللهی، حبیبالله، رجبی، محمدعلی (1389)، بررسی روند نمادگرایی شمایلها در نگارگری اسلامی از منظر نشانهشناسی، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، ش 13،ص54-37.
افهمی، رضا و علی اکبر شریفی مهرجردی(1389)، نقاشی و نقاشان دوره قاجار، کتاب ماه هنر، ش148. ص33-24.
آژند، یعقوب (1385)، نمایش در دوره صفوی، تهران، فرهنگستان هنر.
افشار مهاجر، کامران (1391)، هنرمند ایرانی و مدرنیسم، تهران، دانشگاه هنر.
آژند، یعقوب (1392)، نگارگری ایران، تهران، سمت.
بلوکباشی، علی (1375)، قهوهخانههای ایران، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
بورکهارت، تیتوس (1390)، ارزشهای جاویدان در هنر اسلامی، مجموعه مقالات هنر و معنویت، ترجمه انشالله، رحمتی، تهران، فرهنگستان هنر.
پاکباز، رویین(1379)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران، نارستان.
پنجهباشی، الهه، فرهد، فرنیا (1396)، خورشید و فرشته نمادی از زن در کاشیهای کاخ گلستان، مجله زن در فرهنگ و هنر، دوره 9، ش4. ص511-528.
پنجهباشی، الهه (1399)، خوانش شمایلی نقاشی حضرت علی و حسنین b در دوره قاجار محفوظ در آستان قدس، دوفصلنامه سخن تاریخ، س 14، ش32، ص47-71.
پنجهباشی، الهه (1399)، مطالعه تحلیلی ویژگیهای بصری و عناصرساختاری نقشمایه دایره در نقاشی معروف به شمس اواخر دوره قاجار محفوظ در موزه آستان قدس رضوی، نگره، ش 56، ص23-5.
پنجهباشی، الهه (1400)، مطالعه عناصر ساختاری نقاشی پرده بزرگ درویشی دوره قاجار بر اساس تاریخنگاری بخش قدیم و جدید موجود در موزه آستان قدس، فصلنامه نگره، ش59، ص42-59.
تناولی، پرویز (1368)، قالیچههای تصویری ایران، تهران، سروش.
حسینی، سیدهاشم، طاووسی، محمود (1385)، تحول هنر کتیبهنگاری عصر صفوی با توجه به کتیبههای صفوی مجموعه حرم مطهر امام رضاg کتاب ماه هنر، فروردین و اردیبهشت، ص64-58.
خلیلی، ناصر (1382)، گرایش به غرب در هنر عثمانی، قاجار، هند؛ تهران، کارنگ.
دلزنده، سیامک (1395 )، تحولات تصویری هنر ایران بررسی انتقادی، تهران، نظر.
نصری، امیر (1389)، رویکرد شمایلنگاری و شمایلشناسی در مطالعات هنری، رشد، آموزش هنر، دوره 8، ش1، ص62-56.
میرزایی مهر، علیاصغر، حسینی، مهدی (1396)، کشف ارزش تصویر در هنر عهد فتحعلی شاه قاجار، مبانی نظری هنرهای تجسمی، ش4، ص99-110.
-Ettinghausen,Richard.(1954). Thw Wadecupin the Cleveland Museum of Art,Its Originand Decorations,in Art s Orientalis,vol2, University of Mishigan,p349.
-Raby and others(1998),Royal Persian Painting (The Qajar Epoch1785-1925)Broklyn Museum of Art,Newyork.
-Ulrich, Marzolph , (2001). »Persian PopularLiterature in the Qajar Period« ,Nanzan University, Vol. 6.0, No. 2, pp. 215-236