حیدری دارانی, ابراهیم, فروهی, آرمان. (1402). چالش‌‌های اقتصادی در کشاورزیِ سرزمین‌های خلافت شرقی اسلامی(نمونه پژوهی قرون سوم و چهارم قمری). مطالعات فلسفی کلامی, 17(41), 123-144. doi: 10.22034/skh.2022.12750.1276
ابراهیم حیدری دارانی; آرمان فروهی. "چالش‌‌های اقتصادی در کشاورزیِ سرزمین‌های خلافت شرقی اسلامی(نمونه پژوهی قرون سوم و چهارم قمری)". مطالعات فلسفی کلامی, 17, 41, 1402, 123-144. doi: 10.22034/skh.2022.12750.1276
حیدری دارانی, ابراهیم, فروهی, آرمان. (1402). 'چالش‌‌های اقتصادی در کشاورزیِ سرزمین‌های خلافت شرقی اسلامی(نمونه پژوهی قرون سوم و چهارم قمری)', مطالعات فلسفی کلامی, 17(41), pp. 123-144. doi: 10.22034/skh.2022.12750.1276
حیدری دارانی, ابراهیم, فروهی, آرمان. چالش‌‌های اقتصادی در کشاورزیِ سرزمین‌های خلافت شرقی اسلامی(نمونه پژوهی قرون سوم و چهارم قمری). مطالعات فلسفی کلامی, 1402; 17(41): 123-144. doi: 10.22034/skh.2022.12750.1276
چالش‌‌های اقتصادی در کشاورزیِ سرزمین‌های خلافت شرقی اسلامی(نمونه پژوهی قرون سوم و چهارم قمری)
2دانش آموخته دکتری، تاریخ اسلام، دانشگاه اصفهان، ایران.
چکیده
زمینهای کشاورزی یکی از اساسی‌ترین منابع درآمدزایی برای حکومت‌ها بوده است و فرمانروایان با درک اهمیت آن روی زمینهای کشاورزی سرمایه‌گذاری میکردند. با توجه به سهم مهم درآمد زمینهای کشاورزی در اقتصاد حکومت‌ها، پژوهش حاضر به این پرسش پاسخ میدهد که عوامل چالش‌زای اقتصادی در کشاورزی قرون سوم و چهارم قمری در سرزمین‌های خلافت شرقی اسلامی چه بوده است. این پژوهش با استفاده از رویکرد توصیفی_تحلیلی و با رجوع به منابع کتابخانه‌ای به پرسش مد نظر پاسخ میگوید. فرضیه پژوهش بر این استوار است که عدم مدیریت درست فرمانروایان کنار برخی عوامل محیطی چالش‌هایی را برای کشاورزی این قرون ایجاد کرده است. یافته‌های پژوهش نشان میدهد عواملی، همچون ناامنی، تغییر چندباره مالکیت اراضی، گسترش اراضی اقطاعی و کاهش قدرت دهقانان، عدم وجود نظام کارآمد مالیاتی و اخذ خراج، تأثیر سیاست‌های فرمانروایان و برخی عوامل محیطی، مانند زلزله، از عوامل مهم چالش‌زا برای کشاورزی در قرون سوم و چهارم قمری در سرزمین‌های خلافت شرقی اسلامی بوده است.
ابن‌الفقیه، ابوبکر محمد بن اسحاق، (1349). البلدان، ترجمۀ ح. مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد، (1351/1872م). المسالک و الممالک، لیدن، مطبعة بریل.
ابن‌خرداذبه، ابوالقاسم عبیداللّه بن عبداللّه، (1371). مسالک و ممالک، ترجمۀ سعید خاکرند، بی‌جا، مؤسسۀ مطالعات و انتشارات تاریخی.
ابن‌خلدون، (1363). العبر: تاریخ ابن‌خلدون، ترجمۀ عبدالمحمد آیتى، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى، جلد 1، 2 و 3.
ابن‌طقطقی، (1360). تاریخ فخری، ترجمۀ محمد وحید گلپایگانى، چاپ دوم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن‌‌فندق، (1361). تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار، چاپ سوم، تهران، نشر فروغی.
اصطخرى، ابواسحاق بن ابراهیم بن محمد، (1340). مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
الدوری، عبدالعزیز، (1374/1995م). تاریخ العراق الاقتصادی فی القرن الرابع الهجری، الطبعة الثالثه، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
__________، (1394). پژوهشی در تاریخ سیاسی، اداری و مالی عصر عباسی اول، با مقدمه، ترجمه و تعلیق رمضان رضایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بلاذری، احمد بن یحیی، (1337). فتوح‌البلدان، ترجمۀ محمد توکل، تهران، نشر نقره.
بوسه، هریبرت، (1397). «ایران در زمان بوئیان»، تاریخ ایران کمبریج، ویراسته ار.ال. فرای، ترجمۀ تیمور قادری، چاپ چهارم، تهران، نشر مهتاب، جلد 4.
جرفادقانى، ابوالشرف ناصح بن زفر، (1374). ترجمۀ تاریخ یمینى، به تحقیق جعفر شعار، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى.
راوندی، مرتضی، (1357). تاریخ اجتماعی ایران، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر، جلد 3.
__________، (1359). تاریخ اجتماعی ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر، جلد 4.
زرین‌کوب، عبدالحسین، (1356/2536ش)، دو قرن سکوت، چاپ هفتم، تهران، انتشارات جاویدان.
طبری، محمد بن جریر، (1375). تاریخ الرسل و الملوک، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ پنجم، تهران، نشر اساطیر، جلد 13، 14، 15.
قمی، حسن بن محمد، (1361). تاریخ قم، ترجمۀ حسن بن على بن حسن عبد الملک قمى، به تحقیق سید جلال‌‌الدین تهرانى، تهران، نشر توس.
کریستنسن، آرتور، (1382). ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ غلامرضا رشید یاسمی، تهران، صدای معاصر.
کریمی قهی، منصوره، (1393). «تأثیر شرایط اقلیی و سیاست گذاری‌های اقتصادی بر انحطاط اقتصادی شهر بغداد در عصر خلافت عباسی»، تاریخ اجتماعی و اقتصادی، شمارۀ 2، سال 3، 87-69.
گردیزی، عبدالحى بن ضحاک بن محمود، (1363). زین‌الأخبار، به تحقیق عبدالحى حبیبى، تهران، دنیاى کتاب.
لسترنج، گی، (1377). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، چاپ سوم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
لمبتون، ا.ک.اس،(1362). مالک و زارع در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، چاپ سوم، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
_________، (1372). تداوم و تحول در تاریخ میانۀ ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، نشر نی.
متز، آدام، (1364). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران، انتشارات امیرکبیر، جلد1.
مسکویه، ابوعلی، (1376). تجارب‌الاُمم، ترجمۀ علی‌نقی منزوی، تهران، نشر توس، جلد 5 و 6.
مقدسی، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابوبکر بناء، (1361). أحسن‌التقاسیم فی‌المعرفة‌الأقالیم، ترجمۀ علی‌نقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان، جلد 2.
مقدسی، مطهر بن طاهر، (1374). آفرینش و تاریخ، ترجمۀ محمدرضا شفیعى کدکنى، تهران، نشر آگه، جلد 2.
نرشخی، ابو بکر محمد بن جعفر، (1363). تاریخ بخارا، چاپ دوم، ترجمۀ ابو نصر احمد بن محمد بن نصر القباوى، تلخیص محمد بن زفر بن عمر، تحقیق محمدتقى مدرس رضوى، تهران، نشر توس.
نعمانی، فرهاد، (1358). تکامل فئودالیسم در ایران، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، جلد 1.
نوری، محمد یوسف، (1381)، مفاتیح‌الأرزاق یا کلید دَرِ گنج‌های گهر، با مقدمه، تنقیح و توضیح هوشنگ ساعدلو، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، جلد 1.
یوسفی‌فر، شهرام، (1390). شهر و روستا در سده‌های میانۀ تاریخ ایران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
Adamo, Nasrat, and Nadhir Al-Ansari, (2020), "The Decline", Earth Sciences and Geotechnical Engineering 10, no. 3, 253-281.
Butzer, Karl W, Juan F. Mateu, Elisabeth K. Butzer, and Pavel Kraus. (1985), "Irrigation agrosystems in eastern Spain: Roman or Islamic origins?" Annals of the Association of American Geographers75, no. 4, pp 479-509.
Tholib, Udjang, (2009), "The Economic Factors of the ‘Abbasid Decline During the Buwayhid Rule in the Fourth/Tenth Century." Al-Jami'ah: Journal of Islamic Studies 47, no. 2, 343-376.
