اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات121
تعداد شماره‌ها1,328
تعداد مقالات9,950
تعداد مشاهده مقاله2,983,034
تعداد دریافت فایل اصل مقاله1,679,621
رجب زاده, شبنم, مستفید, حمید رضا, حاجی عبدالباقی, مریم. (1402). تحلیل تطور مقاییس قرائی. مطالعات فلسفی کلامی, 11(20), 12-45. doi: 10.22034/qer.2023.8451
شبنم رجب زاده; حمید رضا مستفید; مریم حاجی عبدالباقی. "تحلیل تطور مقاییس قرائی". مطالعات فلسفی کلامی, 11, 20, 1402, 12-45. doi: 10.22034/qer.2023.8451
رجب زاده, شبنم, مستفید, حمید رضا, حاجی عبدالباقی, مریم. (1402). 'تحلیل تطور مقاییس قرائی', مطالعات فلسفی کلامی, 11(20), pp. 12-45. doi: 10.22034/qer.2023.8451
رجب زاده, شبنم, مستفید, حمید رضا, حاجی عبدالباقی, مریم. تحلیل تطور مقاییس قرائی. مطالعات فلسفی کلامی, 1402; 11(20): 12-45. doi: 10.22034/qer.2023.8451

تحلیل تطور مقاییس قرائی

مطالعات قرائت قرآن
دوره 11، شماره 20، شهریور 1402، صفحه 12-45    اصل مقاله (13.24 M)
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/qer.2023.8451
نویسندگان
شبنم رجب زاده1؛ حمید رضا مستفید* 2؛ مریم حاجی عبدالباقی3
1دانشجوی دکتری علوم قرآن وحدیث،واحد تهران شمال،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران
2. استادیار گروه علوم قرآن و حدیث ، واحد شمال تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران .
3استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
چکیده
اختلاف قرائات از جمله مفاهیم مطرح و بسیار مهمِ علوم قرائات و تفسیر است‌‌‌‌. تا قبل از ابن‌مجاهد (324‌ق) هر یک از علمای قرائات می‌توانستند با تکیه بر اجتهادات شخصی خویش‌‌‌، قرائت خاص خود را اختیار نموده و طریق جداگانه‌ای را در پیش بگیرند‌‌‌‌. همواره هر اختیاری بر اساس ملاک‌ها و مقاییسی صورت می‌پذیرفته است‌‌‌‌. امروزه سه ملاک ابن‌الجزری (833‌ق) ‌‌‌‌به‌عنوان سه مقیاس معتبر صحت قرائات، شناخته شده و تمام ملاک‌های پیشین را تحت الشعاع خود قرار داده است‌‌‌‌. سؤال اینجاست که این ملاک‌ها در طول تاریخ چه سیری را پیموده و دچار چه تغییر و تحولاتی شده‌‌اند‌‌‌‌. این پژوهش بر اساس معلومات کتابخانه‌ای‌‌‌، ‌‌‌به‌صورت توصیفی _ تحلیلی انجام شده است‌‌‌‌. ملاک‌ها و مقیاس‌های مختلف قرائیِ حاصل از چهار بازۀ زمانی ذیل عبارت‌اند از: 1‌. ملاک نقل شفاهیِ متکی بر وثاقت ناقل: از رحلت رسول اکرمk تا توحید مصاحف؛ 2‌. چهار ملاک اجماع‌‌‌، قیاس‌‌‌، مطابقت کلی با مصحف امام‌‌‌، مطابقت با مصاحف برخی صحابۀ مشهور: بعد از توحید مصاحف تا ابن‌مجاهد‌‌‌؛ 3‌. دو ملاک اجماع‌‌‌، مطابقت کلی با مصحف امام: زمان ابن‌مجاهد؛ 4‌. سه 
ملاک صحت سند (بنا به قولی تواتر)‌‌‌، موافقت با وجهی از وجوه زبان عربی‌‌‌، مطابقت با [جزئیات] رسم المصحف و یا بنابر قول ابن‌الجزری مطابقت با یکی از مصاحف عثمانی ولو ‌‌‌به‌صورت احتمالی: بعد از ابن‌مجاهد تا ابن‌الجزری‌‌‌‌.
 
 
کلیدواژه‌ها
ملاک‌ها و مقاییس قرائی‌‌‌؛ اجماع در قرائت‌‌‌؛ قیاس در قرائات‌‌‌؛ رسم المصحف‌‌‌؛ صحت سند‌‌‌؛ تواتر‌
مراجع
  1. قرآن کریم‌.
  2. ابا الخیل، علی ناصر محمد، «ما ضعفه الفراء من قراءات القراء»، الحکمة، شماره 18، صص 121_140، 1420‌ق‌.
  3. ابن‌الجزری، محمد بن محمد، النشر فی القراءات العشر، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تا‌.
  4. ابن‌خالویه، حسین بن احمد، إعراب ثلاثین سورة من القرآن الکریم، مصر: مطبعة ‌دارالکتب المصریة، 1360‌ق‌.
  5. ابن‌خالویه، حسین بن احمد، مختصر فی شواذ القرآن، محقق‌: جفری، آرتور، قاهره: مکتبة المتنبی، بی‌تا‌.
  6. ابن‌خالویه، حسین بن احمد، الحجة فی القراءات السبع، محقق‌: مکرم، عبدالعال سالم‌، بیروت: موسسة الرسالة، 1421‌ق‌.
  7. ابن‌سیده، علی بن اسماعیل، المحکم و المحیط الأعظم، محقق‌: هنداوی، عبدالحمید، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1421‌ق‌.
  8. ابن‌عطیه، عبدالحق بن غالب، مقدمتان فی علوم القرآن، محقق‌: آرتور، جفری؛ صاوی، عبدالله اسماعیل، قاهره: مکتبة الخانجی، 1392‌ق‌.
  9. ابن‌غلبون، أبی‌الحسن طاهر بن عبدالمنعم، رسالة ماجستیر «التذکرة فی القراءات الثّمان»، محقق: سوید، الأیمن، إشراف‌: الدکتور محمود محمد الطناحی و الدکتور عبدالفتاح شلبی، المملکة العربیة السعودیة، جامعة ‌أم‌القری، 1410‌ق‌.
  10. ابن‌مجاهد، ابوبکر احمد بن موسی، السبعة فی القراءات، قاهره: ‌دارالمعارف بمصر _ کورنیش النیل، 1119م‌.
  • ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحرالمحیط فی التفسیر، محقق‌: صدقی محمد جمیل، بیروت: دارالفکر، 1420‌ق‌.
  • ابن‌خلکان،‌ ابو‌العباس شمس‌الدین احمد بن محمد بن ابی‌بکر، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، محقق‌: عباس، احسان، بیروت: دار صار، 1900 م‌.
  • ابوسحلوب، مال ‌عبداللّه، رسالة ماجستیر «منهج القرطبی فی القراءات و أثرها فی تفسیره»، اشراف الدکتور عبدالرحمن الجمل، مناقش داخلی 1: الدکتور ولید العامودی، مناقش داخلی 2‌: الدکتور زهدی‌ ابو‌نعمة، الجامعة الاسلامیة، کلیة اصول الدین، قسم التفسیر و علوم القرآن، بی‌تا‌.
  • ابوشامة، عبدالرحمن بن اسماعیل، المرشد الوجیز الی علوم تتعلق بالکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1424‌ق‌.
  • ابوعمشة، نبیل، الموسوعة العربیة, بی‌نا، بی‌تا‌.
  • ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صار، بیروت: 1414‌ق‌.
  • آشکار تیزابی، فاروق محمد، «وجوه و معیارهای ترجیح قراءات در تفسیر طبری»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، سال دهم، شماره 39، بی‌تا‌.
  • پارچه‌باف ‌دولتی، کریم، «ارزیابی قراءات سبع نزد ابن‌مجاهد»، مطالعات ‌قرائت قرآن، شماره هفتم، 1395‌ق‌.
  • جدادی، مریم، «سنجش ‌قرائت و معیارهای اختیار آن از نگاه ابن‌شنبوذ»، مطالعات ‌قرائت قرآن، سال هفتم، 1398‌ش‌.
  • جوهری، اسماعیل بن حماد، تاج اللغة و صحاح العربیة، محقق‌: عطار، احمد عبدالغفور، بیروت: ‌دارالعلم للملایین، 1376ش‌.
  • حسینی‌ جلالی، محمدحسین، دراسة ‌حول‌ القرآن ‌الکریم، بیروت: موسسة الأعلمی للمطبوعات، 1422‌ق‌.
  1. حکمت ناصر، شادی، نقل قراءات قرآن، مترجم‌: شاه پسند، الهه؛ عبدی، ولی، تهران: کرگدن، 1398 ش‌.
  • حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، محقق‌: بخش فقه در جامعه پژوهش‌های اسلامی، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، 1412‌ق‌.
  • خطیب بغدادی، ابوبکر، تاریخ بغداد، بیروت‌: ‌دارالکتب العلمیة، 1417‌ق‌.
  • خوئی، سید ابوالقاسم، البیان فی التفسیر القرآن، قم: موسسه إحیاءآثار الامام الخوئی، بی‌تا‌.
  • الدانی، عثمان بن سعید، التیسیر فی القراءات السبع، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1426‌ق‌.
  • الدانی، عثمان بن سعید، جامع البیان فی القراءات السبع، امارات: جامعة الشارقة، 1428‌ق‌.
  • رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم، 1384ش‌.
  • زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق‌: شیری، علی، بیروت: ‌دارالفکر، 1414‌ق‌.
  • الزجاج،‌ ابو‌اسحاق، معانی القرآن و إعرابه، محقق‌: شلبی، عبدالجلیل، بیروت: عالم الکتب، 1408‌ق‌.
  • الزُرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، مطبعة عیسى البابی الحلبی و شرکاه، چاپ سوم، بی‌تا‌.
  • زَرکَشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن، محقق‌: ذهبی، جمال حمدی، بیروت: ‌دارالمعرفة، 1410‌ق‌.
  • زرکلی دمشقی، خیر‌الدین بن محمود بن محمد، الاعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت: بی‌نا، چاپ پنجم، 1980م‌.
  • الزمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، مصحح‌: حسین احمد، مصطفی، ‌دارالکتاب العربی، بی‌تا‌.
  • سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الإقراء، محقق‌: سیف القاضی، عبدالحق عبدالدایم، بیروت: مؤسسه الکتب الثقافیة، 1419‌ق‌.
  • سمین ‌حلبی، احمد بن یوسف، الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون‏، محقق‌: صیره، احمد محمد، ‌دارالکتب العلمیة، بیروت: منشورات محمد علی بیضون‏، 1414‌ق‌.
  1. سیبویه، عمرو بن عثمان بن قنبر، الکتاب، قاهره: مکتبة الخانجی، 1408‌ق‌.
  2. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الاتقان فی علوم القرآن، ترجمه‌: حائری قزوینی‌، سید مهدی، تهران: امیرکبیر‌، 1382 ش‌.
  3. شاکری‌، سیمین‌دخت، «مبانی تفسیر نگاری طبری»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر 76، 1383ش‌.
  4. شاه‌‌پسند، الهه، «رویکرد ادبی _ معنایی به قراءات خلاف رسم مصحف در متون قرن سوم»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شماره سوم، 1397ش‌.
  5. شلبی، عبدالفتاح اسماعیل، رسم المصحف العثمانی و أوهام المستشرقین فی قراءات القرآن الکریم، قاهره: مکتبة وهبة، 1419‌ق‌.
  6. شهید اوّل، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، محقق‌: جمعی از پژوهشگران در موسسه آل البیتb، قم: موسسه آل البیتb، 1419‌ق‌.
  7. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: ‌دارالمعرفة، 1412‌ق‌.
  8. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، مصحح‌: حسینی ‌اشکوری، احمد، تهران: مرتضوی، چاپ سوم، 1375 ش‌.
  9. غالب، علی ناصر، «موقف الفراء من القراءات القرآنیة»، المورد، مجلد السابع عشر، العدد 4، 1988م‌.
  10. الفتلی، عبدالحسین، «أبوجعفر الطبری و منهجه فی القراءات»، المجمع العلمی العراقی، المجلد الرابع و الثلاثون، الجزء 2، 1403‌ق‌.
  11. فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420‌ق‌.
  • فرّاء، یحیی بن زیاد، معانى القرآن، محقق‌: نجاتی، احمد یوسف، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب‏، چاپ دوم، 1980م‌.
  • الفضلی، عبدالهادی، القراءات القرآنیة تاریخ و تعریف، لبنان: مرکز الغدیر، چاپ چهارم، 2009م‌.
  • فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت: ‌دارالکتب العلمیة، 1415‌ق‌.
  • قاضی، عبدالفتاح، البدور الزاهرة فی القراءات العشر المتواترة من طریقی الشاطبیة و الدرة، قاهره: ‌دارالسلام، 1426‌ق‌.
  • قاسم‌نژاد، زهرا، «تأثیر سیاق در ترجیح قرائات در تفسیر طبری»، مطالعات قرآن و حدیث، سال ششم، پیاپی 12، تهران: 1392ش‌.
  • قاسم‌نژاد، زهرا، «نقش سیاق در اختیار وجوه قراءات»، دانشگاه علوم تحقیقات قرآن و حدیث‌، سال دهم، شماره 2، 1392ش‌.
  • قدوری الحمد، غانم، رسم المصحف، اردن: دار عمار، 1425‌ق‌.
  • قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1364‌ق‌.
  • کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق‌: غفارى، على‌اکبر؛ آخوندى، محمد، تهران: ‌دارالکتب الإسلامیة، 1407‌ق‌.
  • مالک بن انس، الموطأ، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1406‌ق‌.
  • مجموعة من المؤلفین (مصطفی، ابراهیم؛ الزیات، أحمد؛ عبدالقادر، حامد؛ النجار، محمد)، المعجم الوسیط، القاهرة: ‌دارالدعوة، بی‌تا‌.
  • محمدی انویق، مجتبی، سیر تطوّر مقاییس قرائی و نقش آنها در پذیرش و تثبیت قراءات قرآن کریم (رسالۀ دکتری)، تهران: دانشگاه‌ تهران: 1398‌ش‌.
  • محیسن، محمد سالم، معجم حفاظ القرآن عبر التاریخ، بیروت: ‌دارالجیل، 1412‌ق‌.
  • معرفت، محمد هادی، التمهید، قم: موسسة النشر الإسلامی، بی‌تا‌.
  1. مکی بن حموش، الإبانة عن معانی القراءات، محقق: عرباوی، فرغلی سید، بیروت: ناشرون، 1432‌ق‌.
نجفی، روح الله، «طبری و اختلاف ‌قرائت در آیات الاحکام عبادی»، رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث، سال چهل و هشتم، شمارۀ پیاپی 97، 1395ش‌

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 219
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 228


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب