1دانشیار گروه علوم قرآن وحدیث دانشکده الهیات دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران
2دانشجوی دکتری دانشگاه تهران، پردیس فارابی قم. ایران، «نویسندۀ مسئول»
چکیده
یکی از مهم‌ترین مباحث تاریخ قرآن، موضوع اختلاف قرائات است، قرائات متفاوت از آیات قرآن کریم دست‌آویز خاورشناسان شده و دیدگاه‌ها و اشکالاتی به این موضوع وارد کرده‌اند. ایگناس گلدزیهر در کتاب گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، شروع و شیوع اختلاف قرائات در قرن‌های نخستین را اولین دورۀ تفسیر قرآن می‌داند و از آن جهت که اختلاف قرائات با نص قرآن کریم ارتباط دارد آن را بهانه‌ای برای ضربه‌زدن به قرآن قرار داده است؛ زیرا تمامی آنها را منسوب به پیامبرk دانسته و می‌‌گوید پیامبر دچار نوعی تساهل و تسامح شده است و صحابه نیز دارای روحیه آزاد بوده‌اند که اینها را پذیرفته‌اند. از طرف دیگر در موارد گوناگون تلاش دارد قرآن را در کنار کتب مقدس قرار دهد و با آنها مورد تطابق و بررسی قرار دهد. در این نوشتار ضمن طرح دیدگاه‌های ایگناس گلدزیهر دربارۀ اختلاف قرائات قرآن، نقد شده است.
امینی ، محمد، براتیان، جمیله«بررسی عوامل و کاربردهای اختلاف قرائات قرآن از دیدگاه دانشمندان علوم قرآن و آیت الله فاضل لنکرانی»، دوفصلنامه علمی مطالعات قرائت قرآن، س 7، ش13، پاییز و زمستان 1398ش
بدوی، عبدالرحمان، دایرة المعارف مستشرقان، مترجم: صالح طباطبایی، تهرات: نشر روزنه، 1378ش.
بدوی، موسوعه المستشرقین، بیروت: دارالعلم للمسلمین، چاپ دوم، 1993م.
پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی،دایرة المعارف فقه مقارن (منابع شریعت یهود)، تحت اشراف آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی.
ثعلبى، احمد بن محمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌‌تا.
حسین توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1389ش.
حسینی طباطبایی، سید مصطفی، نقد آثار خاورشناسان، تهران: نشر چاپخش. 1375ش.
راد، علی، تحلیل انتقادی نظریه قرائت مدرجه قرآن، فصلنامه نقد کتاب (قرآن و حدیث)، سال دوم، شمارۀ 7، ص192، پاییز 1395ش.
سعدی، احمد، قضایی، محمدرضا، نقد دیدگاه گلدزیهر در مورد اقتباس آموزه‌های اسلام از یهود، دوفصلنامه علمی قرآن پژوهی خاورشناسان، سال چهاردهم، شمارۀ 26، بهار و تابستان 1398ش.
الطاسان، محمد بن عبدالرحمن، المصاحف المنسوبه للصحابه و الشبهات المثاره حولها، ریاض: داراالتدمریه، 2012م.
طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو، بی‌‌تا.
طوسى، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌‌تا.
القثامی، ناصر بن سعود، القراءه المدرجه: مفهومها و أثرها، ریاض: دارالکنوز، اشبیلیا للنشر و التوزیع، 1433ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، قم: دارالحدیث، نشر احیاءالتراث، بی‌‌تا.
گلدتسیهر، مترجم: سید ناصر طباطبایی، گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، تهران: نشر ققنوس، 1383ش.
محمدی، محمد حسین، «بررسی رویکردهای گلدزیهر درباره منشأ اختلاف قرائات»، دو فصلنامه علمی مطالعات قرائت قرآن، س4، ش7، پاییز و زمستان 1395ش.
