تحلیل فقهی، حقوقی قوانین مرتبط با مصادره اموال
مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق
مقاله 10 ، دوره 18، شماره 49 ، شهریور 1403، صفحه 249-279 503.75 K )
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/fvh.2022.12633.1516 نویسنده
حجت عزیزالهی
چکیده مصادره اموال از دیرباز یکی از مجازات‌های مرسوم در جوامع مختلف بوده است تا جایی که میتوان جلوه‌هایی از آن را در روم، یونان و ایران باستان مشاهده نمود. بعد از ظهور اسلام نیز از زمان خلفا همواره مصادره اموال به عنوان یک مجازات مطرح بوده است. در زمان حاضر هم ضمن مواد قانونی متعددی میتوان مصادیق آن را یافت. پژوهش حاضر با روش توصیفی، تحلیلی ابتدا به بررسی لغوی و اصطلاحی «مصادره» پرداخته است و برای تبیین ماهیت آن، واژگان مشابه آن مانند ضبط اموال، سلب مالکیت و... را مورد بررسی قرار داده که در نهایت میتوان ماهیت مصادره را «سلب دائمی مالک از حقوق مالکانه توسط حکومت و تملیک آن اموال به دولت بدون عوض» معرفی نمود. در گام بعد، مبانی فقهی مصادره اموال به عنوان مجازات مورد بررسی قرار می‌گیرد که در نتیجه میتوان گفت مشهور فقهای اسلامی، اعم از اهل سنت و امامیه قائل به مشروعیت مصادره اموال به منظور مجازات شده و برای این نظریه ادله فراوانی از جمله مشروعیت تعزیر مالی و روایاتی از سیره معصومینD از جمله ماجرای تخریب مسجد ضرار توسط پیامبر اکرم` و به آتش‌کشیدن محله شراب‌فروشان توسط امیرالمومنینG و نیز شواهدی از سیره اصحاب مانند برخی افعال خلیفه دوم آورده‌اند. با این همه، تمامی این ادله قابل خدشه هستند، زیرا گرچه مشروعیت تعزیر مالی قابل دفاع است و مشهور فقها آن را پذیرفته‌اند، اما نمیتوان مصادره اموال را مصداق آن دانست، زیرا تعزیر مالی عبارت است از الزام به پرداخت جریمه، و مصادره اموال عبارت است از سلب مالکیت اموال موجود، که این دو پدیده با هم تفاوت ماهوی دارند. روایات مورد استناد در این زمینه نیز به خاطر خدشه‌های سندی و دلالی بسیاری که دارند، قابل پذیرش نبوده و سیره اصحاب هم فاقد حجیت است. کلیدواژه‌ها
مصادره ؛ تعزیر ؛ مجازات مالی ؛ ضبط اموال ؛ سلب مالکیت
مراجع
قرآن کریم
نهج‌البلاغه
اباذری فومشی، منصور(1391)، قانون اجرای احکام مدنی در نظم حقوق کنونی ، تهران: نشر خرسندی.
ابن اثیر جزرى، مبارک بن محمد(بی‌تا)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر ، قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.
ابن اخوه، محمد(بی‌تا)، معالم القربة فی طلب الحسبه ، لندن: دار الفنون کمبریج.
ابن تیمیه، احمد(1425)، الحسبه ، [بی‌جا]: [بی‌نا].
ابن حزم، علی بن محمّد(بی‌تا)، المحلّی ، تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت: دارالفکر.
ابن حنبل، احمد بن محمد(1416)، مسند الامام احمد بن حنبل ، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن عابدین، محمّد امین(1415)، حاشیه رد المختار علی الدر المختار ، بیروت: دار الفکر، 1415ق.
ابن قدامه، حنبلی، عبدالله بن احمد(بی‌تا)، المغنی ، بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
ابن ماجه، محمد(1430)، سنن ابن ماجه ، قاهره: دار الرساله العالمیه.
ابن منظور، محمد بن مکرم(1363)، لسان العرب ، چ3، بیروت: دار صادر.
ابن نجیم مصری، زین الدین بن ابراهیم(1418)، البحر الرائق ، لبنان: دارالکتب العلمیه.
ابو الصلاح حلبى، تقى‌الدین بن نجم الدین(1403ق)، الکافی فی الفقه ، اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنینG.
ابو داوود سجستانی، سلیمان(1410)، سنن ابی داوود ، سعید محمد اللحام، بیروت: دار الفکر.
امینی، عبدالحسین(1378)، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب ، تهران: بنیاد بعثت.
بخاری، محمّد بن اسماعیل(1401ق)، صحیح بخاری ، بیروت: دار الفکر.
بروجردی عبده، محمد(1386)، حقوق مدنی ، تهران: مجد.
برهان الدین یعمری، ابراهیم(1406)، تبصرة الحکام فی أصول الأقضیة ومناهج الأحکام، قاهره: مکتبه الکلیات الأزهریه.
بهوتی، منصور بن یونس(بی‌تا)، الروض المربع شرح زاد المستقنع ، بیروت: دار المؤید/ مؤسسه الرساله.
ترمذی، محمد(1395)، سنن الترمذی ، حلب: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفى البابی الحلبی.
جزیری، عبدالرحمن(1424)، الفقه علی المذاهب الأربعه ، بیروت: دارالکتب العلمیه.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر(1398)، ترمینولوژی حقوق ، تهران: گنج دانش.
جندی، عبدالملک(1320)، موسوعة الجنایة ، بیروت: دار المولفات القانونیه.
حر عاملى، محمد بن حسن(1409)، وسائل الشیعه ، قم: مؤسسه آل البیتD.
خمینى، سید روح اللّه(1424)، توضیح المسائل ، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
درینی، فتحی(1429)، بحوث المقارنة فی الفقه الاسلامی و اصوله ، بیروت: موسسة الرسالة.
رواس قلعه جی، محمد(1408)، معجم لغة الفقهاء ، بیروت: دار النفائس للطباعه والنشر والتوزیع، 1408 ق.
زبیدى، سید محمد مرتضى(1414)، تاج العروس من جواهر القاموس ، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
زرکشی، محمد(1376)، البرهان فی علوم القرآن ، بیروت: دار إحیاء الکتب العربیه عیسى البابى الحلبی و شرکائه.
زرگری نژاد، غلامحسین(1378)، تاریخ صدر اسلام ، تهران: سمت.
زعیلی، فخر الدین عثمان بن علی(1313)، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق وحاشیه الشِّلْبِی ، قاهره: المطبعه الکبرى الأمیریه – بولاق.
سبحانی، جعفر(1388)، الوسیط فی علم الاصول ، قم: موسسه امام صادقG.
شاه حسینی، رضا(1390)، مستثنیات دین ، تهران: انتشارات جنگل.
شوکانی، محمّد بن علی(1973)، نیل الاوطار من احادیث سید الاخبار ، بیروت: نشر دار الجلیل.
صافى گلپایگانى، لطف الله(بی‌تا)، التعزیر، أحکامه و حدوده ، [بی‌جا]: [بی‌نا].
طباطبایی، سید محمدحسین(1392)، المیزان فی تفسیر القرآن ، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، احمد(1415)، مجمع البیان ، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن(1378)، المبسوط ، چ3، تهران: مکتبه مرتضوی.
عاملى، یاسین عیسى(1413)، الاصطلاحات الفقهیه فی الرسائل العملیه ، بیروت: دار البلاغه للطباعه و النشر و التوزیع.
علامه حلّى، حسن بن یوسف(1420)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة ، قم: مؤسسه امام صادقG.
علی پاشا، صالح(139)، سرگذشت قانون ، تهران: دانشگاه تهران .
عنایت، حمید(1349)، سیاست ارسطو ، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
غزالی، محمد(1429)، شفاء الغلیل فی حل مقفل خلیل ، قاهره: مرکز نجیبویه للمخطوطات و خدمة التراث.
ـــــــــــــــ(1419)، المنخول من تعلیقات الأصول ، بیروت: دار الفکر المعاصر، 1419ق.
فاضل لنکرانی، محمد(1377)، سیری کامل در اصول فقه ، قم: فیضیه.
فرهنگ، منوچهر(1388)، فرهنگ علوم اقتصادی ، تهران: ذهن آویز.
کاشف الغطاء، محمدحسین(1422)، تحریر المجله ، نجف: المجمع العلمی التقریب بین المذاهب الاسلامی.
کراع النمل، علی(1988م)، المُنَجَّد فی اللغة ، قاهره: عالم الکتب.
گروهی از مولفین(1404)، الموسوعة الفقهیة الکویتیة ، کویت: وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة.
گلپایگانى، سید محمد رضا(1413)، کتاب القضاء ، قم: دار القرآن الکریم.
مجلسى، محمد باقر(1404)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول ، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
محمدی، حمید(1375)، ضبط مصادره و استرداد اموال ، تهران: انتشارات گنج دانش.
محمود عبدالرحمن(بی‌تا)، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة ، [بی‌جا: [بی‌نا].
معین، محمد(1384)، فرهنگ معین ، تهران: انتشارات معین.
مکارم شیرازى، ناصر(1425)، تعزیر و گستره آن ، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن ابی‌طالبG.
منتظرى، حسینعلى(1409)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم: نشر تفکر.
منقری، نصر بن مزاحم(1404)، وقعة صفین ، قم: مکتبه آیة الله المرعشی النجفی9.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم(1388)، فقه الحدود و التعزیرات ، قم: دانشگاه مفید.
مؤمن، محمد(1422)، مبانی تحریر الوسیله - کتاب الحدود ، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى9.
نجاشى، احمد بن على(1407)، رجال النجاشی - فهرست أسماء مصنفی الشیعه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
نجفی اﺑﺮﻧﺪآﺑﺎدی، علی‌حسین و حمید هاشم‌بیگی(1390)، دانشنامه جرم‌شناسی ، تهران: داﻧﺶ اﻧﺘﺸﺎرات ﮔﻨﺞ.
نسائی، احمد بن شعیب(1406)، سنن النسائی بشرح الحافظ جلال‌الدین السیوطی و حاشیة الامام السندی ، حلب: مکتب المطبوعات الإسلامیه.
واحدی نوایی، آوا(۱۳۸۰)، نظام جزایی ایران در عصر ساسانیان ، تهران: انتشارات میزان.
. Hanna, Nathan, Liberalism and the General Justifiability of Punishment, Philos Stud, Springer Science Business Media, B. V، 2008
Murphy, Jeffrie G, Does Kant Have a Theory of Punishment, Collumbia Law Review، 1987
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 196
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 245
