1دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی. دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.
2دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.
3گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایران.
4استادیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه ایلام، ایران
چکیده
«بیع» از مهم‌ترین قرارداد‌‌های حوزه فقه و حقوق مدنی ایران شناخته می‌‌شود. قوانین و مقرارت این قرارداد با توجه به سابقه طولانی آن در سیستم حقوقی اسلام، ریشه در مبانی فقهی آنان دارد. فقیهان به عنوان زبان‌شناسانی متبحر از دیرباز، برخی اصول معناشناختی و کاربردشناختی را در قالب مبانی استنباط احکام فقهی برای کشف معانی مقصود شارع و هم صاحب‌‌نظران عرصه فقاهت، آگاهانه یا ناآگاهانه به کار بسته‌‌اند. نگارندگان در نوشتار حاضر به روش توصیفی – تحلیلی درصدد تبیین اصول «معناشناختی» و «کاربردشناختی» در بیع به عنوان نمونه‌‌ای شاخص از متون فقه و به اصطلاح جامعه نمونه در میان انواع متن‌‌های دینی برآمده‌‌اند. به نظر می‌‌رسد برخی از اصول معناشناختی به انضمام قواعد کاربردشناسی همچون تفسیر موضعی و بینامتنیت در تشخیص معنای صحیح و مورد نظر شارع یا مقصود فقیهان، به کار گرفته شده‌‌اند. کشف معنا به وسیله زدودن ابهامات واژگانی، گروهی و ساختاری از طریق تمسک به برداشت‌‌های قطعی، بافت درون‌‌زبانی، اصل تفسیر موضعی، معناشناسی جهان ممکن، بینامتنیت در قالب یک نظریه و به شکلی منسجم هر خلاف برخی ضوابط مطرح در اصول فقه، از اهم این اصول و قواعد زبانی، به شمار می‌‌روند.
آبی، حسن ابن ابی الطالب(1408)، کشف الرموز، قم: جماعة المدرسین.
آقا گل‌‌زاده، فردوس(1399)، فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران: نشر علمی.
آل یاسین، محمد حسین(1400ق)، الدراسات اللغویة عند العرب، بیروت: دار مکتبة الحیاة.
ابن بابویه، محمد بن علی(شیخ صدوق)(1404)، عیون اخبار الرضاG، تهران: نشر صدوق.
ابن حمزه، محمد ابن علی(1408)، الوسیله، قم: مکتبة آیه الله مرعشی9.
ابن منظور، محمد بن مکرم(1433)، لسان العرب، بیروت: دار الصادر.
احمدی، بابک(1389)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
ازهری، محمد ابن احمد(2001م)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیا التراث العربی.
اصفهانی، محمد حسین(1427)، حاشیة المکاسب، قم: ذوی القربی.
افخمی، علی و غلامحسین نودهی(1381)، «نظریه معنایی اصالت ظهور در اصول فقه شیعه»، مجله علوم قرآنی و ادبیات عرب دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، 1و2، ش 588، ص:362-341.
امام وردی، محمد حسن،(1399)، ابهام‌‌زدایی از زبان حقوقی،تهران: انشارات مجد.
امامی خوانساری، محمد(بی‌‌تا)، حاشیة علی المکاسب، قم: دارالکتب.
امیر اقدم، ریما و حسن برجی(1393)، «رویکرد تفسیری بافت‌‌گرایی و کاربرد آن در تفسیر متون دینی(قرآن) و تفسیر متون حقوقی(قوانین)»، دانشنامه حقوق و سیاست، ش21، ص: 157-131.
انصاری، مرتضی(1411)، المکاسب، قم: انتشارات مجمع الفکر الإسلامی.
ایروانی، علی(1379)، حاشیة المکاسب، قم: کتبی نجفی.
باطنی، محمدرضا(1385)، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران: امیر کبیر.
باقری، مهری(1386)، مقدمات زبان‌شناسی، چ10، تهران: نشر قطره.
پایانی، احمد(1397)، شرح مکاسب، قم: انتشارات دارالعلم.
-ترمذی، محمد بن عیسی(1426)، الجامع الصحیح(سنن ترمذی)، لبنان: نشر بیروت.
-جباری، مصطفی و حسین رضویان(1394)، «رد پای زبان‌شناسی حقوقی در متون فقهی»، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، س7، ش12، ص:64-41.
جزایری، محمد جعفر(1416)، هدی الطالب الی شرح المکاسب، قم: طلیعه النور.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1397)، ترمینولوژی حقوق، تهران: نشر گنج دانش.
جوهری، اسماعیل بن حماد(1407)، صحاح اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.
حر عاملی، محمد بن الحسن(1434)، وسائل الشیعة، تهران: نشر اسلامیه.
حسینی روحانی، محمد صادق(1435)، فقه الصادقG، قم: آیین دانش.
حلی(علامه)، حسن بن یوسف(1410)، ارشاد الأذهان، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
حلی(محقق) جعفر بن حسن(1408)، شرایع الإسلام، قم: اسماعیلیان.
خراسانی، محمد کاظم(1440)، کفایة الأصول، قم: انتشارات حقوق اسلامی.
خوانساری، محمد(1379)، منطق صوری، تهران: نشر آگاه.
خوری، سعید(1435 )، أقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، قم: انتشارات أسوه.
خویی، ابوالقاسم(1417)، مصباح الفقاهه، قم: نشر فقاهت.
ربانی گلپایگانی، علی(1383)، هرمنوتیک و منطق فهم دین، قم: بوستان کتاب.
ساسانی، فرهاد(1384)، «تأثیر روابط بینامتنی در خوانش متن»،مجله زبان و زبان‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش2، ص: 55-39.
سبحانی، شیخ جعفر(1397)، الموجز فی اصول الفقه، ج1، تهران: انتشارات حقوق اسلامی.
سیاح، احمد(1387)، فرهنگ بزرگ جامع نوین، تهران: انتشارات اسلام.
