Hem teizm hem de ateizm ile mücadele eden bir doktrin olarak deizmle ilgili olarak bilinmesi gereken ilk şey, deizmin tek tip olmadığıdır. Örneğin, deizmle ilgili eleştirel yazılar yazan Samuel Clarke (1675-1729) dört grup deistten bahsetmektedir:
İlk grup, ezeli, sonsuz, özgür, akıllı bir Varlık olarak dünyayı yaratan, saat gibi kuran ve idaresini üstlenen ama dünyayla irtibatı olmayan, içinde olup bitenle ilgilenmeyen bir Tanrı'ya inanmaktadır.
İkinci grup, Tanrı'nın evrenle ilgilendiğini ama bu ilginin içinde ahlaka yer olmadığını kabul etmektedir. Bu gruba göre, dua eden ve duası kabul olmayan bir adamın bilmesi gereken, Tanrı'nın iradesi, alttan gelen böyle bir talebe uyarak yön değiştiren bir irade değildir. Tanrı'nın iradesi doğrudan kozmik olaylara tekabül eder, tek tek kişilerin arzu ve isteklerinin nesnesi değildir. Bize göre ahlaki olan bir eylem Tanrı'nın katında nötrdür.
Üçüncü grup, Tanrı'nın ahlaki sıfatlarını kabul ederler ama insan ruhunun ölümsüzlüğünü ve ahlaki terimlerin Tanrı ve insanlar arasında bir işlevselliğe sahip olduğunu kabul etmezler.
Dördüncü grup, bazı deistler bütün doğru dini ve ahlaki doktrinleri kabul etmekle birlikte, bunu genel bir kategori olarak vahyin verebileceğini bunun için özellikle ve sadece Hıristiyan vahyine ihtiyaç olmadığını söylerler.
Abstract
The first issue that should be considered about "deism" as a doctrine which fights against both theism and atheism is that "deism" is not a single way of thinking. For example, Samuel Clark (1675-1729), who wrote critical essays on deism, discusses four groups of deists:
The first group believes in a God who is pre-existent and eternal, possesses will and freedom, is a rational being who created the world and winded it like a clock and took charge of it, but has nothing to do with the world and what happens inside the world.
The second group accepts God's intervention in the affairs of the world, but does not place the issue of morality in the context of this intervention. According to this group, a person who prays and his prayers are not answered should know that God's will is not such that He changes His direction because of such requests coming to him from below (from the world). Divine will is directly related to the events that relate to the totality of creation, and the desires of every human being are not the subject of God's will. The action which is moral in our opinion is neutral in the sight of God.
The third group accepts the moral attributes of God but does not accept the eternity of the human soul and does not believe in the single function of moral concepts between man and God.
While accepting all the true religious and moral theories, some deists, as the fourth group, believe that as a general category, revelation can offer true religious and moral theories and do not accept that it is exclusive only to Christian revelation. |
